Gratis lesideeën, inspiratie en downloads voor kleuters vind je op Jufanke.nl

Juf Anke, leerkracht van een kleutergroep en eigenaar van Jufanke.nl
Over Juf Anke

Leuk dat je mijn site bezoekt! Ik ben Anke van Boxmeer, leerkracht op basisschool Roald Dahl in Sint-Michielsgestel. Sinds 2005 deel ik lesmateriaal op jufanke.nl. Ik wil hiermee inspireren en enthousiasmeren. Daarnaast ben ik werkzaam als (educatief) auteur voor Kleuteruniversiteit, verschillende vakbladen en uitgeverijen. Ook schreef ik mee aan twee boeken: Hallo allemaal! en Spelen met prentenboeken.
Foto: Merel van Dooren

Mijn projecten geschreven voor Kleuteruniversiteit vind je hier


De motorische ontwikkeling & schrijven

Het belang van een goede motorische ontwikkeling
Eerst bewegen, dan leren

In de eerste levensjaren van een kind en zelfs al voor de geboorte vloeit alles voort uit beweging. De baby beweegt in de buik van de moeder en wurmt zich later naar buiten. Hij wordt aangemoedigd om te grijpen, te rollen en te ontdekken. Als peuter en kleuter loopt hij, rent hij, speelt hij en ontdekt de wereld. Maar eenmaal op school gekomen wordt er van de kleuter verwacht dat hij stil op zijn stoel zit. Het stilzitten wordt beloond en het kind leert niet langer met handen en voeten, terwijl beweging juist deel uitmaakt van de natuur van het kind. Hij leert om te ervaren, om nieuwe dingen in te prenten. Beweging voedt het jonge brein en maakt hem alert en weerbaar.
Uit: Eerst bewegen, dan leren

Toen ik dit tijdens een workshop hoorde was ik meteen gegrepen. Dit is helemaal waar! Waarom verwacht ik van mijn beweeglijke groep kleuters dat ze stilzitten? Dat ze een werkje maken aan tafel? Ze hebben altijd bewegend geleerd en nu moeten ze stilzitten? Dat ga ik anders doen. Ik wil ze laten onderzoeken, ontdekken, bewegen tijdens kringactiviteiten, spelen op de grond (en wat maakt het uit als ze daarbij gaan liggen?),een knutselwerkje staand laten maken als ze dat fijner vinden.
Ja, het onderwijs is in hogere groepen vaak anders (helaas). Daar wordt er wel van de kinderen verwacht dat ze een groot deel van de dag aan tafel zitten. Dat ze goed stil kunnen zitten en hun werk maken. Natuurlijk bereid ik mijn kleuters daar ook op voor, maar ... pas als ze er klaar voor zijn. Eerst bewegen, dan leren!

Ik ging op zoek naar theoretische achtergrondinformatie over de motorische ontwikkeling en vond De motorische ontwikkeling - Leren door bewegen van Hanneke Poot en Eerst bewegen, dan leren van Sally Goddard Blythe. Over dit laatste boek wil ik je graag meer vertellen.

"Beweging is de eerste taal van een kind en het is door middel van beweging dat het de wereld gaat verkennen en zijn lichaam leert controleren. Het meest gevorderde niveau van bewegen is het vermogen om volledig stil te staan. Zo lang een kind niet in staat is om zijn evenwicht te bewaren en volledig stil te zitten of staan, beschikt het niet over de lichamelijke vaardigheden die nodig zijn om in een klaslokaal te kunnen leren."
(Sally Goddard Blythe)

De motorische ontwikkeling van een kind is zo ontzettend belangrijk. Uit onderzoek is gebleken dat leerproblemen op latere leeftijd een oorzaak kunnen hebben in een onrijpe neuromoriek. Lichamelijke blokkades zorgen er dan voor dat het kind ondermaats presteert en niet het IQ of de motivatie. Het is daarom belangrijk om te weten wat de oorzaak van het leerprobleem is. Ligt deze in de motorische ontwikkeling, dan ga je daarmee aan de slag. Extra oefenen, een speciale aanpak in de klas en een diagnose hebben in dat geval op de lange termijn waarschijnlijk minder voordelen.

In Eerst bewegen, dan leren vind je een uitleg over de neuromotorische ontwikkeling van kinderen. Drie primitieve reflexen die bij de geboorte van een baby aanwezig zijn en waarvan is aangetoond dat ze remmend kunnen werken op het leerproces van schoolgaande kinderen, worden besproken:
1. De Asymmetrische Tonische NekReflex (ATNR)
2. De Symmetrische Tonisch NekReflex (STNR)
3. De Tonische LabyrintReflex (TLR)
Deze reflexen worden onderdrukt wanneer de hersenen zich in de eerste levensmaanden gaan ontwikkelen. Bij sommige kinderen blijven ze echter actief, bijvoorbeeld wanneer de hersenen beschadigd zijn. Over het algemeen zijn de reflexen niet meer actief bij kinderen ouder dan zes maanden. Is dit wel zo, dan kan dit wijzen op een neuromotorische onrijpheid die het leerproces kan belemmeren.

Als leerkracht wil je natuurlijk graag weten hoe je deze reflexen kunt signaleren en hoe je met kinderen aan de slag kunt gaan die een blokkade ervaren bij het leren of nog niet schoolrijp zijn. Eerst bewegen, dan leren biedt hiervoor handige screeningslijsten. De ene lijst is voor kinderen van 4 tot en met 7 jaar en de andere lijst voor kinderen ouder dan 7. Per reflex worden oefeningen beschreven die het kind uit zou moeten kunnen uitvoeren. Een professional (jij als leerkracht) observeert dit en scoort de oefeningen. Zo krijg je een mooi beeld van de motorische ontwikkeling van het kind. Vervolgens worden er ontwikkelingsoefeningen beschreven waarmee je aan de slag kunt gaan. Dit kan met een kind individueel, maar ook met de hele groep. De oefeningen vormen het neuromotorisch ontwikkelingsprogramma van het INPP (Institute for Neuro-Psysiological Psychology) waar het hele boek op gebaseerd is.

Vind je het interessant om meer te weten over de motorische ontwikkeling van kinderen en op zoek te gaan naar de oorzaak van een leerprobleem in deze motorische ontwikkeling, dan is Eerst bewegen, dan leren aan te raden!

Eerst bewegen, dan leren - Neuromotorisch ontwikkelingsprogramma voor scholen (INPP) - Sally Goddard Blythe - Uitgeverij Die Keure

Schrijven met kleuters: een inleiding

Moeten we onze kinderen nog wel leren schrijven? Alles kan tegenwoordig digitaal. Schrijven is toch niet meer nodig? Niets is minder waar. Een net handschrift en een soepele manier van schijven mogen niet onderschat worden. Schrijven is veel meer dan het maken van lussen op papier. In je hersenen gebeurt er van alles wanneer je schrijft. Er worden belangrijke verbindingen gelegd. Dus ja, ook in onze digitale wereld blijven pen en papier belangrijk!

Schrijven is een complexe bezigheid. In groep 3 of het eerste leerjaar leert een kind écht schrijven. In de kleutergroepen wordt hier de basis voor gelegd. Belangrijke schrijfvoorwaarden zijn lichaamskennis, lichaamsbewustzijn en lichaamscontrole. Deze voorwaarden zijn de basis, het fundament voor de verdere ontwikkeling van het kind.

Schrijven is een samenspel van oogbewegingen, handigheid, spierbeheersing, visueel geheugen, lateraliteit ... De vaardigheidsgebieden die bij het schrijven aan bod komen zijn: gevoel voor ritme, ruimtelijke oriëntatie, lateraliteit, handvaardigheid, lijnvorming, auditieve vaardigheden en visuele vaardigheden.

Met behulp van allerlei oefeningen kan de fijne motoriek ontwikkeld en verfijnd worden. Deze fijne motoriek is erg belangrijk voor het latere échte schrijven. Het vasthouden van de pen of het potlood, het maken van de bewegingen op het papier, het schrijven tussen lijntjes, allemaal fijnemotorische handelingen die veel oefening en een goede basis vergen.
Kleuters zijn veel bezig met fijnemotorische handelingen. Het rijgen van kralen, kleien, het leggen van kralen op de kralenplank... Vaak vinden zij het ook leuk om 'echt' te schrijven. Te schrijven op papier. Sommige kleuters hebben daar al interesse in. Ze schrijven woorden na en kunnen zelf eenvoudige woorden schrijven. Andere kinderen krabbelen tekens op papier die een heel verhaal vertellen.
Met de hele klas kun je ook allerlei voorbereidende schrijfoefeningen op papier doen. Misschien kun je het je van de PABO nog herinneren. Het eindeloos schrijven van lussen, de lemniscaat, golfjes...

Voorwaarden om tot schrijven te komen:
* de grove en fijne motoriek moet goed ontwikkeld zijn
* een goede ooghandcoördinatie
* vormen kunnen waarnemen en onderscheiden
* kritisch kunnen waarnemen
* ruimtelijk inzicht moet ontwikkeld zijn, oriëntatie in de ruimte en op het platte vlak
* links/rechts/onder/boven moet bekend zijn

Op deze pagina vind je tips voor goede voorbereidende schrijfmethodes, motorische oefeningen, schrijfoefeningen zonder papier, versjes voor de potloodhantering en meer wat met het voorbereidend schrijven te maken heeft.

Krullenbol - methode voorbereidend schrijven

(Voorbereidend) schrijven, de motorische ontwikkeling van kleuters ... weet ik daar wel voldoende van?
Ik realiseerde me dat ik wel van alles doe in mijn kleutergroep, maar waarom eigenlijk? Wat is de gedachte erachter? En hoe ga ik een stapje verder? Toen hoorde ik over de methode Krullenbol ... Ik ben er meteen ingedoken en werd zo enthousiast. Wat een ontzettend gave, complete methode is dit!

Krullenbol is een methode voor voorbereidend schrijven. Krullenbol is meer dan wat krullen maken op een oefenblaadje. Het is plezier beleven, bewegen, ritmegevoel ontwikkelen visuele vaardigheden trainen, handvaardigheid stimuleren, ruimtelijke begrippen leren hanteren en zoveel meer.

De methode bestaat uit een 'Vraag en antwoord' boek, een activiteitenboek (de handleiding voor de leerkracht) voor 3, 4 en 5-jarigen, een kopieermap, beweegkaarten, schrijfpatronenkaarten en cd's.
Het 'Vraag en antwoord' boek is ontzettend handig. Er worden 148 vragen in behandeld zoals 'Wanneer begin ik aandacht te schenken aan een correcte pengreep?', 'Hoe ontwikkelt zich de handdominantie?', 'Hoe leert een kind de lichaamslijn aanvoelen?' en nog veel meer op het gebied van het lichaam, lateralisatie, ruimtelijke oriëntatie, visuele vaardigheden, auditieve vaardigheden, ritmegevoel, handvaardigheid en schrijfvaardigheden. Hierna weet je zóveel meer over schrijven en de motorische ontwikkeling van jonge kinderen. Dit boek is sowieso een aanrader, ook als je niet van plan bent met de hele methode te gaan werken. Daarnaast vind ik ook de beweegkaarten erg leuk. Voor elke dag van het schooljaar vind je wel een passende beweging, die bijdraagt aan een goede en ontspannen ontwikkeling van de schrijfmotoriek.
In de handleiding voor de leerkracht vind je leuke schrijfversjes en liedjes bij verschillende schrijfbewegingen, suggesties voor motorische activiteiten bij een thema, aantrekkelijke werkbladen waarop de kinderen het schrijfpatroon oefenen en nog meer leuke suggesties. De activiteiten gaan van groot- naar fijnmotorisch en zijn allemaal heel aantrekkelijk vormgegeven.

Wat extra fijn is, is dat het materiaal niet van voor naar achter doorgewerkt hoeft te worden. Je kunt de activiteiten kiezen die op dat moment bij jouw groep en thema passen. Ideaal.

Als je nieuwsgierig geworden bent en Krullenbol eens in wilt zien, kun je een inzagepakket aanvragen voor je school.

--> Bekijk meer van Krullenbol


Fijnmotorische oefeningen

Tips voor activiteiten die de ontwikkeling van de fijne motoriek stimuleren:

* Kralenplank / spijkerplankjes
Op jufanke.nl vind je bij verschillende thema's kralenplankvoorbeelden. Ook op internet zijn volop voorbeelden te vinden.
Met de app 'ontwerper' kun je zelf een kralenplankvoorbeeld maken of de kinderen een voorbeeld laten ontwerpen, wat ze later zelf op de kralenplank naleggen.

Tip! Laat de kinderen met loom-elastiekjes (heel kleine elastiekjes) figuren op de kralenplank leggen. Ze maken het elastiekje aan één spijker vast en trekken het naar een andere spijker.

* Strijkkralen en insteekmozaïek
Te vergelijken met de kralenplank zijn insteekmozaïek en het maken van strijkkraalfiguren. Maak voor Moederdag iets leuks met strijkkralen, strijk dit en pak het leuk in! Of maak kerstballen van strijkkralen en hang ze in de kerstboom in het lokaal.

* Kralen rijgen
Laat de kinderen een mooie ketting maken. Kies bewust voor grote of juiste kleinere kralen. Laat de kinderen ook eens een reeks rijgen.

* Kleien
Kleien is een goede motorische oefening. Breid het kleien uit door de kinderen kleispatels en een roller te geven. Versier de gemaakte kleisels met diamantjes, wiebelogen, prikkers, kralen enzovoorts.

* Pincetten en wasknijpers
Laat de kinderen voorwerpen oppakken met een pincet. Bij Credu.nl zijn leuke, kleurrijke pincetten verkrijgbaar.
- Leg ijslollystokjes neer en laat de kinderen hier een pompom bij leggen. Dit zijn bijvoorbeeld suikerspinnen tijdens de kermis of ijsjes in de zomer.
- Span draden door een mand met openingen. Leg spinnen of andere insecten in de mand. De kinderen proberen de insecten met een pincet te vangen.
- Print tel- of kleikaarten. Op jufanke.nl zijn er verschillende te vinden. Laat de kinderen het juiste aantal met een pincet neerleggen.

* Dopjes op een fles draaien en er weer af halen

* Raamfiguren
Goed om de stop-draai vaardigheid te oefenen.

* Spelen met het vlooienspel, knikkers, tollen, jojo's, kaarten ...

* Knippen, kleuren, prikken, vouwen, stickers plakken, scheuren, propjes maken, knopen leggen ...
Start met het kleuren van kleurplaten en prikken als het kind vanuit de ellebogen beweegt en niet meer vanuit de schouders. Als kinderen krassen, werken ze nog vanuit de schouders. Jonge kinderen gebruiken graag donkere kleuren, omdat ze dan wat zien.
Geef jonge kinderen korte krijtjes om de vingervaardigheden te stimuleren. De korte krijtjes moeten met de vingertoppen gehanteerd worden. Dat stimuleert de bewustwording van de vingers.
Gebruik verder het liefst dikke schrijf- en tekenmaterialen. Potloden en vetkrijtjes zijn beter dan stiften, omdat ze meer weerstand geven. De kinderen moeten meer moeite doen om de weerstand te overwinnen en de juiste krachtdosering vinden.

Fijnmotorische schrijfoefeningen

* Schrijven in (schelpen)zand
Vul een grote bak, deksel van een schoendoos of een dienblad met een dun laagje (schelpen)zand. De kinderen mogen in dit zand 'schrijven'. Ze mogen er met één vinger bewegingen in maken. Je kunt ze ook de opdracht geven met twee handen (twee vingers) tegelijk iets te tekenen.

* Schrijven in scheerschuim
Spuit wat scheerschuim op tafel. Laat het kind het schuim ontdekken, er lekker met de handen doorheen gaan. Later kan het kind er iets in tekenen, schrijfpatronen in maken, sporen in de 'sneeuw' tekenen of zijn naam schrijven.
Tip! Geef de kinderen een verfschort aan en geef ze aan het eind van de activiteit een washand om de tafel schoon te maken. Leuk, makkelijk en alles is weer super schoon!

* Schrijven met of in klei
Laat de kinderen met klei de eerste letter van hun naam of hun hele naam leggen. Kinderen die dit nog niet kunnen, kunnen proberen hun naam van een naamkaartje na te leggen. Ook 'in' klei schrijven is een goede oefening, omdat de klei weerstand biedt.

* Voorbereidend schrijven op het verfbord
Je kunt de kinderen allerlei motorische schrijfoefeningen op het verfbord uit laten werken met verf of wasco. Bijvoorbeeld tijdens het thema water of Sinterklaas maken de kinderen met verf golven op een groot vel papier. Hier kunnen ze dan later een geknutselde boot of vis op plakken.
Tijdens het thema zomer verven de kinderen een blad vol met allerlei gekleurde strepen in de lengte. Dit wordt een badhanddoek. Later plakken ze hier zichzelf op, van papier gemaakt.
De kinderen kunnen ook tweehandig tekenen op het verfbord. Laat ze allerlei vormen, lussen e.d. verven of tekenen, met twee handen tegelijk!
Het 'schrijven' op een groot vel papier is wat minder fijn en dus makkelijker voor kinderen die de fijne motoriek nog niet zo onder de knie hebben.

* Dansen met linten
Nog een oefening voor de wat grovere motoriek. Geef elk kind één of 2 linten van crêpepapier. Ga hiermee naar de speelzaal.
De kinderen bewegen de linten op muziek. Laat ze bijv. rondjes draaien met het lint, het lint omhoog en omlaag bewegen, het lint boven het hoofd bewegen, het lint heel snel op en neer bewegen, springen met het lint etc.
De kinderen kunnen ook in tweetallen tegenover elkaar gaan staan. Het ene kind doet het andere kind na.
Varieer in tempo en grote en kleine bewegingen. Als de muziek langzaam speelt, beweeg je langzaam. Als de muziek snel en hard speelt, beweeg je snel en met grote bewegingen.

De potloodhantering / pengreep

Voorwaarden om te komen tot een goede pengreep

Hoe kom je tot een goede pengreep? In ieder geval is het belangrijk dat een kleuter zich grofmotorisch goed ontwikkelt, zodat de juiste voorwaarden voor een goede schrijfmotoriek en juiste pengreep gecreërd worden. Maar er zijn nog meer factoren die meespelen. Lees het in een interessant artikel op de site van Kleuteruniversiteit:
--> naar het artikel over de pengreep

Schrijven met potlood

Wanneer je met kinderen uit de groepen 1 tot en met 3 gaat schrijven, wordt vaak gekozen voor het schrijven met potlood. Een potlood is eenvoudig te hanteren en schrijft in alle richtingen even makkelijk. Een goede hantering van het potlood is belangrijk. Een verkeerde potloodhantering kan leiden tot verkramping en tempoverlies. Ook belemmert het de vloeiende beweging bij het schrijven.

De schrijfkip - een handige manier om de juiste potloodgreep aan te leren

Met deze leuke 'truc' en een verhaaltje in de belevingswereld van de kinderen, kun je ze op een makkelijke manier leren hoe ze hun potlood vast moeten houden. Bekijk de filmpjes maar eens.

Tok, tok, tok,
wat zie ik daar?
een stok?
Pik, pik, pik,
met mijn bek
en een draai op de juiste plek.
Hier mijn bek, daar mijn poot
zo schrijf ik met mijn potlood.

Tijdens het oefenen van de juiste potloodgreep met de schrijfkip, zette ik een liedje over een kip op. Als de muziek stopte, zeiden we het versje op en pakten de kinderen hun potlood op de juiste manier op. Hierna tekenden ze een ei op een vel papier. De muziek startte weer en zo ging het verder.

Tip! Maak kippenhandschoenen van kinderhandschoentjes. Laat de kinderen hiermee oefenen.

Versje voor de hantering van het potlood
Potlood is erg moe
hij wil naar bed toe
leg potlood op de middelvinger in je hand
en leg duim en wijsvinger rustig aan de rand
welterusten potlood, slaap zacht
ik ga met je schrijven
maar ik beloof: ik zet niet teveel kracht.

Verhaaltje voor de hantering van het potlood
Papa en mama zitten voorin de auto (duim en wijsvinger).
De drie kinderen zitten achterin. De kinderen mogen echt niet voorin,want dan volgt er een bekeuring.
Papa mag niet op mama's schoot. Mama niet op papa's schoot, want dat is veel te gevaarlijk.
Dit vertel je de kinderen een aantal keer. Vervolgens loop je door de klas en als je ziet dat een kind het potlood niet goed vast houdt zeg je 'o, o, dat is een bekeuring, doe het snel goed voordat de politie komt!' 

Hulp bij de potloodhantering
Voor kinderen die een juiste potloodhantering niet onder de knie krijgen of uit voorzorg voor een verkeerde potloodgreep kun je driekantpotloden / driekantkleurpotloden en hulpstukjes zoals 'vleugels' gebruiken.

Het schrijven van de cijfers

Versje
0 Zo rond als een ei, dan is de nul blij.
1 Van top tot teen, zo schrijven wij de één.
2 Eerst zijn bek, dan zijn nek, zo staat de twee niet voor gek.
3 Een kleine boog en een grote boog, de drie heeft altijd zijn voeten omhoog.
4 Een schuine lijn en een rechte pier, een hek ervoor, zo gaat de vier.
5 Eerst z'n nek, dan z'n lijf, pet erop, zo moet de vijf.
6 Een boog met een oog, dat is de les voor de zes.
7 Van links naar rechts heel even, schuin omlaag, zo gaat de zeven.
8 Eerst z'n lijf, dan z'n kop, zo staat de acht er goed op.
9 Eerst een oog en dan een boog, doe het goed, dan weet je hoe de negen moet.

Activiteiten om de vingers en nek 'los' te maken tijdens het schrijven

Tip: zet tijdens deze oefeningen een zacht, instrumentaal muziekje op.

* Het losgooien van de vingers. Schud je handen vanuit je polsen los.
* Losmaken van de vingers. Raak met al je vingers één voor één je duim aan. Doe dit eerst met één hand, dan met de andere hand. Probeer het daarna met 2 handen tegelijk.
* Losmaken van het lichaam. Ga staan. Beweeg al je lichaamsdelen één voor één.
* Losmaken van de nek. Ga staan. Beweeg je hoofd op en neer alsof er een knikker op ligt die er niet af mag vallen. Doe dit op de maat van de muziek. Af en toe vang je de denkbeeldige knikker op met je schouders en arm en rolt hij over je arm naar je handen. Dan 'gooi' je hem met je armen weer terug op je hoofd.

download een gratis lespakket voor kleuters voor de vastentijd

een mooi voorleesboek voor kleuters over pasen

een boek over een eigenwijze geit, leuk voor de Kinderboekenweek

een mooi prentenboek voor kleuters van de schijfster van Help! Een verrassing!

Volop ideeën en inspiratie bij de mooiste prentenboeken voor kleuters van Juf Anke

Door op deze boeken te klikken word je doorverwezen naar Bol.com. #affiliate