Taalactiviteiten voor kleuters

Op deze pagina vind je activiteiten en spelletjes rondom de taalontwikkeling van kleuters (zie boven in de tabbladen). Onder andere het fonemisch en fonologisch bewustzijn, de woordenschat en boekoriëntatie komen aan bod. Ook op de themapagina's zijn onder het tabblad kringactiviteiten verschillende taalactiviteiten te vinden. Maar... nu eerst een stukje theorie met daarbij tips om auditieve analyse, synthese en kritisch luisteren te oefenen.

De weekendkring

De maandagochtendkring waarin verteld wordt over het weekend ... Meestal sla ik 'm over of bedenk een actieve werkvorm. Het om de beurt vertellen over het weekend heeft voor mij weinig meerwaarde. De andere kinderen zitten er verveeld bij, hebben moeite met het richten van de aandacht en het kind dat vertelt richt zijn verhaal aan de leerkracht: de juf of meester moet weten wat hij heeft beleefd!

Het doel van deze kring is voor mij het durven vertellen in een grote groep, het uitbreiden van de woordenschat, maken van juiste zinnen (zinsbouw) en het oefenen van gespreksvaardigheden. Dat kan ook op een andere manier! Ik bedacht zes manieren om met elkaar in gesprek te zijn en waarbij kinderen iets van zichzelf kwijt kunnen aan de groep. De weekendkring wordt: de maandagochtendkring.

Voor deze activiteit heb je een grote dobbelsteen en de download nodig. Print pagina 1 en 2 van de download dubbelzijdig. Elke maandag mag één kind met de dobbelsteen gooien. De activiteit behorende bij het aantal gegooide ogen wordt gedaan.

--> Download de activiteiten

Uitleg van de activiteiten voor de maandagochtendkring

Zoek iemand die ...
De leerkracht zegt de zin 'Zoek iemand die ...' en voegt er iets aan toe, bijvoorbeeld 'Zoek iemand die in het weekend friet heeft gegeten'. De kinderen lopen door de kring en zoeken een klasgenoot die die heeft gedaan. Gelukt, dan gaan ze weer zitten. Vraag enkele kinderen wie ze hebben gevonden.
Als dit goed gaat, voeg je een vraag toe, bijvoorbeeld 'Zoek iemand die friet heeft gegeten en vraag wat hij bij de frietjes at'.

Filosofeer over ...
Filosofeer over een onderwerp. Stel vragen en vraag door. Luister naar het gesprek dat ontstaat. Meng je er niet in. Filosofische vragen voor kleuters vind je in Praatplaatjes en De Leeruitdaging voor jonge kinderen. Met deze vragen en bijbehorende doorvraag-vragen kun je direct aan de slag.

Ga staan als ... en vertel!
De leerkracht zegt: Ga staan als ... en voegt hier iets aan toe. Bijvoorbeeld: 'Ga staan als je in het weekend hebt gesport'. Vraag de kinderen die staan te vertellen. Wat hebben ze gedaan? Stel hierna de volgende vraag.

Vertel over ...
Geef de kinderen per tweetal of in kleine groepjes een afbeelding uit de download. Ze vertellen hierover aan elkaar. Wat is het? Hebben ze dit wel eens gedaan? Hoe gaat dat? Zouden ze dit wel eens willen doen?
Vraag na afloop aan enkele groepjes wat ze hebben besproken.

Wist je dat?
Laat de kinderen bedenken wat ze graag willen weten, bijvoorbeeld binnen het thema. Als de kinderen dit lastig vinden, neem je er een informatief boek bij. Blader erdoor en laat de kinderen kiezen over welk onderwerp ze iets willen weten. Lees de informatie voor en vraag de kinderen wat ze zelf van dit onderwerp weten. Laat ze vertellen.
Interessante boeken zijn de boeken over bloemen, insecten en dieren van Yuval Zommer (Lemniscaat) en de informatieve boeken van Mack (Clavis).

Binnenkring / buitenkring
Maak een binnen- en buitenkring. De kinderen uit de binnenkring beginnen met vertellen over hun weekend aan de kinderen uit de buitenkring. Laat dit niet te lang duren. Hierna zijn de kinderen uit de buitenkring aan de beurt. Stel na afloop enkele vragen. Vraag een kind wat zijn 'maatje' heeft verteld.

Heb je een hogere groep? Bekijk dan deze leuk interviewkaartjes van Juf & Meester eens.

Tip! Project Alfabet - fonemisch bewustzijn

Het nieuwste boek van Charlotte Dematons is Alfabet. Een geweldig, tekstloos prentenboek waar ze drie jaar aan heeft gewerkt. Bij elke plaat zie je woorden en werkwoorden die te maken hebben een letter van het alfabet. De dief Alfabet beweegt zich door het boek en neemt letters mee.
Bij dit prachtige boek schreef ik een project voor Kleuteruniversiteit. Ik bedacht bij elke letter een activiteit rondom fonemisch en fonologisch bewustzijn. Geen activiteiten waarbij het leren van de letters centraal staat, maar activiteiten zoals rijmen, hakken en plakken, kritisch luisteren, de beginklank horen, woorden bedenken met een aangegeven klank, zinnen maken enzovoorts. Het project is te gebruiken als thema, maar je kunt er ook het hele jaar plezier van hebben door het te gebruiken als handreiking voor je taalactiviteiten. Ook voor groep 3 is er een project rondom dit prachtige prentenboek verkrijgbaar.

--> Naar het project 'Alfabet' voor kleuters
--> Naar het project 'Alfabet' voor groep 3

Met groep 2 doe ik elke week een activiteit uit het project 'Alfabet'. Na deze activiteit krijgt een kind de rode rugzak van Alfabet mee naar huis, met daarin een gehaakte 'Alfabet' pop. Het kind gaat thuis op zoek naar spullen die beginnen met de klank die die week centraal staat. Deze spullen stopt hij in de rode rugzak en laat ze op school zien.

Mijn collega liet de kinderen de dief Alfabet tekenen. Wat werden het prachtige tekeningen!

Tip! Spelen met prentenboeken

In Spelen met prentenboeken vind je activiteiten bij de mooiste prentenboeken van uitgeverij Lemniscaat. De activiteiten sluiten aan op het verhaal dat centraal staat en bevorderen het leesplezier. De activiteiten zijn gericht op meerdere vakgebieden waarbij ook taal aan bod komt. --> Lees meer

Ontluikende en beginnende geletterdheid

SLO geeft aanbodsdoelen om je aanbod richting te geven. Deze aanbodsdoelen zijn per leergebied op een inhoudskaart overzichtelijk bij elkaar gezet. --> Bekijk de aanbodsdoelen Nederlandse taal

De doelen voor ontluikende en beginnende geletterdheid zijn:
* Mondelinge taalvaardigheid (o.a. woordenschat uitbreiden, vertellen van een verhaal, verstaanbaar praten, zinnen vormen, luisteren, gesprekken voeren)
* Taalbeschouwing / metalinguïstische vaardigheden (praten over taal, reflecteren op taal en verbeteren van taalgebruik)
* Lezen (leesplezier, voorlezen, oriëntatie op verhaal en tekst, fonemisch bewustzijn en alfabetisch principe)
* Schrijven (oriëntatie op geschreven taal, aanvankelijk schrijven)

Lezen - Leesplezier

Leesplezier is de sleutel tot een betere lees- en taalvaardigheid. Laat kinderen al jong in aanraking komen met voorlezen en boeken om zo het leesplezier te ontwikkelen. Als leerkracht kun je de kinderen motiveren tot lezen en het luisteren naar verhalen door een rijke leesomgeving te creëren. SLO geeft de volgende richtlijnen voor het doel 'leesplezier':
- ontwikkelen van leesplezier vanuit een rijke leesomgeving
- plezier tonen in voorlezen en boeken (leesbeleving)
- meeleven met personages in een op leeftijd afgestemd boek
- uiten van gevoelens/mening over een voorgelezen verhaal of rijmpje
- zich inleven in alledaagse onderwerpen (aansluiten bij de leefwereld bij onderwerpen die verder afstaan van het kind)

Tips!
- Neem een prentenboek en wek de interesse van de kinderen. Zorg voor een korte inleiding. Praat met ze over het onderwerp van het verhaal en de afbeelding op de kaft. Lees de titel van het boek voor. Neem een voorwerp mee dat de interesse wekt of een handpop van een figuur uit het verhaal. De kinderen worden nieuwsgierig en willen het verhaal graag horen.
- Lees een verhaal vaker voor. Kinderen houden erg van herhalen (nog een keer!) Ze vinden het heerlijk om een boek voor de tweede keer te horen. Geef ze dan ook gelegenheid mee te praten, soms kennen ze al zinnetjes uit hun hoofd.
- Speel het verhaal samen na of laat de kinderen het verhaal aan elkaar vertellen.
- Vertel een (spannend) verhaal en laat de kinderen mee fantaseren.
- Richt een gezellige leeshoek in, waarin de kinderen de gelegenheid hebben een voorgelezen boek nog eens te bekijken, elkaar voor te lezen enzovoorts. Zet voowerpen of handpoppen / knuffels in de leeshoek die passen bij een aangeboden boek, zodat de kinderen het boek in de leeshoek na kunnen spelen.
- Maak een verteltas of verteltafel met spullen die passen bij een prentenboek en laat de kinderen het verhaal naspelen.
- Breng een bezoek aan een kinderboekenwinkel. Hier vind je vingerpoppetjes, handpoppen, knuffels, posters en spelletjes van bekende prentenboekfiguren.
- Zorg voor verschillende soorten boeken. Boeken met een verhaal, zoekboeken, boeken op rijm, versjesboeken, moppenboeken en informatieve boeken.

Lezen - Fonemisch bewustzijn en alfabetisch principe

Vaardigheden rond klanken en letters zijn een belangrijk onderdeel in de lees- en schrijfontwikkeling. Een van die vaardigheden is het klankbewustzijn: omgaan met zinnen, woorden en klankgroepen en het bewustzijn van klanken in woorden. Rijmen stimuleert het klankbewustzijn op een speelse manier. RIjmen speelt ook een rol bij de opbouw van het auditieve geheugen en bij de taalontwikkeling. Woorden die op elkaar rijmen, hebben dezelfde eindklank. Als kinderen rijmen, leren ze spelenderwijs te letten op de eindklanken van woorden.

Rijmgeheim - bundel met oefeningen

Bij uitgeverij Pica zag ik Rijmgeheim van Abimo, een Vlaamse uitgever. Rijmen is iets wat in elke kleutergroep regelmatig terugkomt en inspiratie hiervoor kan ik altijd gebruiken. Ik was dan ook benieuwd naar dit boek met hoor- en leesspelletjes.

In Rijmgeheim vind je speelse oefeningen om met beginnende lezers aan de slag te gaan. Rijmgeheim is geschreven voor kleuters uit groep 2 (auditieve deelvaardigheden), alle beginnende lezers uit groep 3 en 4, als extra oefeningen voor beginnende lezers die niet zo snel tot lezen en schrijven komen en als verrijking voor beginnende lezers die extra uitdaging nodig hebben.

De bundel bevat 31 werkbladen waaronder ook enkele spelletjes, zoals een domino en een kwartet. De werkbladen gaan allemaal over rijmen. De kinderen moeten woorden die op elkaar rijmen met elkaar verbinden, rijmen op kleuren en een kleurpotlood in de juiste kleur inkleuren, rijmduo's zoeken met knip- en plakwerkbladen enzovoorts. Een aantal werkbladen bevat korte woorden die de kinderen uit groep 3 zelf kunnen lezen en een aantal werkbladen bevat alleen afbeeldingen, zodat ook kleuters ermee aan de slag kunnen gaan.
De werkbladen zijn helder en duidelijk vormgegeven. Kinderen zullen snel zien welk woord bij een afbeelding hoort. Rijmgeheim lijkt me een fijn boek om kinderen die het rijmen moeilijk onder de knie krijgen te helpen, in kleine groepjes of individueel. Het biedt jouw als leerkracht wat extra ondersteuning en een bundel vol materiaal waar je uit kunt putten.

Boekentips kleuters & taal

Downloads
- Taalactiviteiten voor kleuters -

Taaldownloads bij de thema's

Bij verschillende thema's zijn werkbladen en spelletjes op het gebied van taal te vinden. Kijk bij de thema's, links in het menu en kies het thema waar je mee werkt. Onder het tabblad 'werkbladen' / 'downloads' vind je de taalspelletjes. Een aantal van deze downloads vind je ook op deze pagina.

Vraagwoorden

Oefen samen met de kleuter(s) spelenderwijs het maken van juiste zinnen en stimuleer het taalgevoel met de kaartjes uit deze download.
Samen met Annelise (logopediste) maakte ik kaartjes met daarop de vraagwoorden ‘wie’, ‘wat’, ‘doet’ en ‘waar’. Met hulp van de leerkracht en de kaartjes met vraagwoorden maken de kinderen zinnen of leggen zinsdelen in de goede volgorde. Elk vraagwoord heeft zijn eigen kleur, gelinkt aan de kleurengrammatica van Zien is snappen en De bovenkamer. De downoad bevat ook materiaal voor oudere kinderen.

--> Download de kaartjes met vraagwoorden

Letterdoolhoven

De kinderen in mijn klas vinden ze zo leuk, de letter- en cijferdoolhoven (de cijferdoolhoven vind je op de rekenpagina). Ik maakte een set letterdoolhoven met letters in de volgorde van het alfabet en een set bij het thema 'onder water'. De doolhoven zijn er in verschillende niveau's, leerzaam voor kleuters vanaf groep 1, maar ook voor de groepen 3 en 4.

--> Bekijk Letterdoolhof 'alfabet'
--> Bekijk Letterdoolhof 'onder water'

Letterlijstjes

Handige boodschappenlijstjes om te gebruiken in een Letterwinkeltje. De kinderen zoeken en kopen de letters die het woord op het lijstje vormen.

--> Download de letterlijstjes

Knijpkaartjes ziekenhuis - rijmen

Oefen het rijmen en de fijne motoriek met deze knijpkaartjes.
De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de afbeelding van het woord dat rijmt op het groot afgebeelde woord.

--> Download de knijpkaartjes 'rijmen'

Knijpkaartjes lente - letters en woorden

Oefen de visuele waarneming, het signaleren van de eerste letter in een woord, de letterkennis en de fijne motoriek met deze knijpkaartjes.
De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de letter die zij vooraan in het woord zien.
Bij de kaartjes met een zwarte rand worden ook letters die verder niet in het woord voorkomen gebruikt. Bij de kaartjes met een gele rand zijn ook andere letters uit het woord te zien en moeten de kinderen weten wat de eerste letter is.

--> Download de knijpkaartjes met letters en woorden

Knijpkaartjes lente - fonemisch bewustzijn

Oefen het fonemisch bewustzijn en de fijne motoriek met deze multifunctionele knijpkaartjes.
De knijpkaartjes hebben twee opdrachten waaruit een keuze gemaakt kan worden:
1. De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de afbeelding van het woord dat rijmt op het woord dat groot afgebeeld is.
2. De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de afbeelding van het woord dat dezelfde beginklank heeft als het woord dat groot afgebeeld is.

--> Download de knijpkaartjes 'rijmen & eerste klank in het woord'

Knijpkaartjes boerderij - letters en woorden

Oefen de visuele waarneming, het signaleren van de eerste letter in een woord, de letterkennis en de fijne motoriek met deze knijpkaartjes.
De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de letter die zij vooraan in het woord zien.
Bij de kaartjes met een zwarte rand worden ook letters die verder niet in het woord voorkomen gebruikt. Bij de kaartjes met een blauwe rand zijn ook andere letters uit het woord te zien en moeten de kinderen weten wat de eerste letter is.

--> Download de knijpkaartjes met letters en woorden

Knijpkaartjes boerderij - rijmen

Oefen het rijmen en de fijne motoriek met deze knijpkaartjes.
De kinderen plaatsen een kleine wasknijper bij de afbeelding van het woord dat rijmt op het groot afgebeelde woord.

--> Download de knijpkaartjes 'rijmen'

De Letterspeeltuin - bordspel met auditieve oefeningen

Speel in een speeltuin vol letters. Download het bordspel en ga spelenderwijs aan de slag met auditieve oefeningen.
Het spel is met name geschikt voor de oudste kleuters en kan met een groepje van vier kinderen en een spelleider (leerkracht, stagiair(e) of ouder) gespeeld worden.
Aan bod komen o.a.:
- rijmen
- eerste letter
- kort of lang woord?
- hakken/plakken
- een zin maken

--> Download de uitleg en het spelbord
--> Download de kaartjes met plaatjes
--> Download de uitbreiding voor carnaval

Woordkaarten

--> Download de woordkaarten 'carnaval'
--> Download de woordkaarten 'winter'
--> Download de woordkaarten 'lente'

Oefeningen met woordkaarten

* Bedenk bij elk woord een zin. Schrijf de zin eventueel in een schriftje.
* Neem 2 plaatjes en probeer deze woorden in een zin of kort verhaaltje te verwerken.
* Knip de woordkaarten uit. Omschrijf een woord, het kind raadt over welk woord jij het hebt. Daarna omschrijft het kind een woordkaart voor jou.
* Kies een plaatje uit en vertel over je eigen ervaringen.
* Speel hints of pictionary met de woorden die op de woordkaarten staan.
* Alle vogels vliegen. Vertel iets over één van de kaartjes, bijv. een sjaal doe je aan als het warm is. Is dit waar? Dan gaan de kinderen staan en ze 'vliegen' met de armen. Is dit niet waar? Dan blijven de kinderen zitten.
* Print alle kaartjes 2 keer uit en knip ze uit. Plak bij alle kinderen een kaartje op de rug. Nu moeten de kinderen hun maatje zoeken. Andere kinderen mogen helpen door een omschrijving te geven of iets uit te beelden, maar... het woord mag niet genoemd worden!!
Bij hogere groepen kun je de regel hanteren dat er ook niet gepraat mag worden, kinderen mogen alleen uitbeelden!
* De koning. Eén kind is de koning. De koning zet een papieren kroon op zijn hoofd. Hierop wordt een woordkaartje met een paperclip vastgemaakt.
De koning schrijft een brief aan zijn land (de kinderen in de klas). De brief is erg belangrijk… maar er is één probleem. De koning is een woord kwijt. Kunnen de kinderen hem helpen het woord te vinden?
De klas geeft aanwijzingen over het voorwerp. Het kind probeert het voorwerp te raden.
* Stappen en klappen. Klap op de lettergrepen van het woord en loop het woord heel vaak, stap dan op de lettergrepen van het woord. Een goede oefening voor moeilijke woorden.
* Meer ideeën vind je onder het tabblad 'taal- en letterspelletjes'.

Werkbladen rijmen

--> Download een set van 5 werkbladen om het rijmen te oefenen

Rijmoefeningen

* Knip de plaatjes van pagina 2 of 3 uit. Bedenkt iets wat typerend is voor het thema waar je mee werkt, bijv. herfst: bladeren, winter: sneeuwballen, lente: lammetjes. Knip een heleboel bladeren, lammetjes o.i.d. uit of maak sneeuwballen van proppen wit papier. Plak hier de rijmplaatjes op. De kinderen zoeken wat bij elkaar hoort.
* Rijmen in de kring. Noem één woord. Geef een bom (tik, tak, boem) of knuffel door in de kring. Wie de bom/ knuffel heeft noemt een rijmwoord. Kinderen van groep 1 mogen onzinwoorden noemen. Kinderen van groep 2 moeten woorden noemen die wat betekenen. Je mag geen woorden noemen die al genoemd zijn.
* Alle vogels vliegen. Noem een rijmwoord en noem een ander woord dat wel/niet rijmt. Rijmt het? Dan gaan de kinderen staan en ze 'vliegen' met de armen. Rijmt dit woord niet? Dan gaan de kinderen weer zitten.
* Bordspel auditieve oefeningen. In het hier bovenstaand bordspel zitten ook rijmopdrachten. Zo kun je op een leuke manier met het rijmen bezig zijn.
* Versjes opzeggen. Zoek een leuk versje dat bij het thema past. Op deze site zijn bij de thema's veel versjes te vinden. Oefen het versje met de kinderen en beeld het, zo mogelijk, uit.
* Prentenboeken en verhalen op rijm. Er zijn veel prentenboeken op rijm geschreven, bijv. de Liselotje boeken van Marianne Busser en Ron Schröder. "Liselotje is een meisje en ze woont in een paleisje..."
Lees zo'n boek voor en laat de kinderen het rijmwoord invullen.
* Rijmspel. Zoek kaartjes bij elkaar die rijmen, telkens 2, bijv. uit een speelleermateriaal of knip ze uit de werkbladen in de download. Geef elk kind uit je klas één kaartje. Nu moeten de kinderen hun rijmmaatje zoeken! Als ze elkaar gevonden hebben, gaan ze bij elkaar staan.

Werkbladen auditieve analyse en letterherkenning

Bij verschillende thema's heb ik een set werkbladen gemaakt. Deze sets bestaan uit zowel reken- als taalwerkbladen. Kijk bij het thema waar je mee bezig bent onder het tabblad 'werkbladen' of 'downloads'.

Activiteiten met klanken en letters

Deze spelletjes zijn ook goed te gebruiken als woordspelletjes voor de woordenschat. Ze passen bij de aanpak 'Met woorden in de weer'. Meer over deze aanpak vind je onder het tabblad 'woordenschat'.

Eerst klanken, dan letters

Start met het aanbieden van de klank. Voor kleuters is het heel belangrijk om te horen hoe een letter (klank) klinkt. Laat de klank horen en vraag de kleuters de klank te maken. Laat ze hierbij letten op de bewegingen van hun mond. Gaat de mond open? Bijft de mond dicht? Wat gebeurt er als je je neus dichtknijpt? Houd je hand een stukje voor je mond en maak de klank, voel je iets? Geef de kinderen de tijd om de klank volop te verkennen. Laat ze in een spiegel kijken terwijl ze de klank maken of laat ze in tweetallen naar elkaar kijken. Hoe ziet de klank eruit?
Ga in op hoe de klank klinkt. Luister naar het verschil met een andere klank, bijvoorbeeld de 'b' en de 'd'. Horen de kinderen het verschil en voelen ze het verschil in hun mond?

Maak het klankgebaar.

Doe een activieit met de klank. De klank 'h' is bijvoorbeeld geschikt om tegen een raam of spiegel te zeggen. Er ontstaat een waas waar de kinderen een tekening in kunnen maken. Bij de klank 'z' kun je doen alsof er een wesp door de klas zoemt of laat je de kleuters de vloer stofzuigen. Bij de 'f' kun je een fietsband denkbeeldig oppompen. Bedenk bij elke klank een leuke, passende activiteit of beweging.

Ga hierna verder met activiteiten waarbij de kinderen deze klank in woorden horen, bijvoorbeeld: zoek voorwerpen in het lokaal met deze klank. Luister of de klank die je aanbiedt het best vooraan in woorden te horen is, in het midden of achteraan. De 'p' is bijvoorbeeld een klank die je achteraan in een woord beter hoort dan vooraan. Doe dan activiteiten met woorden waarin de p-klank achteraan te horen is.

Laat tenslotte de letter die bij deze klank hoort zien. Verken de vorm van de letter samen met de kinderen. Laat ze de letter met de vingers overtrekken of laat ze een denkbeeldig potlood pakken en de letter in de lucht tekenen. Ze kunnen de letter ook met hun vinger op de vloer, op hun benen en op de rug van een ander kind 'tekenen'.
Geef de kinderen de opdracht om in tweetallen of kleine groepjes de letter met hun lichaam te laten zien. Maak foto's van de resultaten.

Let op! Let op met klanken / letters in de namen van kinderen. Sommige letters zijn anders en kunnen verschillend klinken zoals de c die als een 's' of 'k' klinkt, de 'i' die een 'i' of 'ie' kan zijn, de y enzovoorts.

Letters aanbieden en een plekje in het lokaal geven

Wat zit er in de schatkist?
Doe de letter van de week in de schatkist. Laat enkele kinderen kinderen gluren en maak het spannend! Geef een raadsel over de letter van de week of zeg enkele woorden met deze klank. Weten de kinderen welke letter in de schatkist zit?

De lettermuur
In de Lettermuur van Schatkist wordt de aangeboden letter gestopt. De kinderen brengen spullen mee met deze klank en de oudste kleuters schrijven woorden met deze klank erin. De spullen en woorden in de lettermuur kunnen gebruikt worden bij onderstaande letterspelletjes.

De woorden zijn door kinderen uit groep 2 bedacht en geschreven. Ze hebben er voor de kinderen die nog niet kunnen lezen een tekening bij gemaakt. Een leuke opdracht voor kinderen die extra uitdaging kunnen gebruiken.

De lettertafel
Op de site van bs. 't Palet kwam ik deze leuke lettertafels tegen:

De Letterspelmat

De Letterspelmat is een grote mat vol letters. Hier kun je (ook met kleuters) allerlei leuke, leerzame activiteiten mee doen.

--> Download '15 ideeën met de Letterspelmat'

De kleuters hebben bij zoveel mogelijk letters een voorwerp gezocht dat met deze letter begint.
De volgende keer gaan ze op zoek naar voorwerpen die met de aangegeven letter eindigen.

Letterspelletjes

De koning
Eén kind is de koning. Dat kind krijgt een letter op zijn kroon (met paperclip) of een voorwerp waar de letter van de week in zit. De leerkracht houdt dit voorwerp boven het hoofd van het kind, zodat de klas het voorwerp ziet, maar het kind niet.
De koning schrijft een brief aan zijn land (de kinderen in de klas). De brief is erg belangrijk, maar er is één probleem. De koning is een woord kwijt. Kunnen de kinderen hem helpen het woord te vinden?
De klas geeft aanwijzingen over het voorwerp of de letter. Het kind probeert het voorwerp / de letter te raden.
Bij een letter: de letter zit in boot, de letter zit in oom, bij deze letter zie je er 2 enz.

De detective
De leerkracht heeft een letter of een voorwerp met de letter van de week in het hoofd. De kinderen mogen vragen stellen. De leerkracht antwoordt alleen met “ja” of “nee”. Kunnen de kinderen in max. 10 vragen ontdekken wat de letter / het voorwerp is?

Alle vogels vliegen
De leerkracht noemt een klank. Vervolgens noemt de leerkracht een woord. Zit de klank in dit woord? Dan mogen de kinderen gaan staan en vliegen als een vogel. Zit de klank niet in het woord dat de leerkracht noemt, dan gaan of blijven de kinderen zitten.

De bom
De kinderen zitten in de kring. Ze bedenken allemaal een woord met de klank van de week erin. De bom gaat rond. Elk kind noemt zijn/haar woord en geeft de bom door. Op een gegeven moment zal de bom afgaan. Dat kind is af.
Variatie:
Geef alle kinderen in de kring een letter. Geef kinderen die weinig letters kennen de eerste letter van hun naam. De bom gaat rond. Elk kind noemt zijn letter (en verzint er een woord mee).

Rennen op de speelplaats
Schrijf enkele letters op de speelplaats. Noem een letter. De kinderen rennen er naartoe. Noem later ook woorden. Met welke letter begint het woord? De kinderen rennen er naartoe.

Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet…
Noem de beginklank van iets wat je in het lokaal ziet en laat de kinderen raden wat dit is.

Letters voelen
Blinddoek een kind en laat het kind een letter voelen en raden. Zoek dezelfde letter. Leg verschillende letters in de kring. Zorg ervoor dat er dubbelen bij zitten. Zijn er letters hetzelfde? Dezelfde letters worden bij elkaar gezocht.

Een letter leggen
Leg de letter van de week met materiaal in de kring. Bijvoorbeeld een letter van blokken of een letter gemaakt van kralen.
Laat de kinderen de letter tijdens de werkles leggen, van blokjes, op de kralenplank, verven op het verfbord, oefenen met de app Letterschool op de iPad, met klei, scheerschui, zand, de letter maken met Hamertje tik etc

Letters in een letter
Laat de kinderen in tijdschriften op zoek gaan naar de letter van de week. Plak de gevonen letters in een grote letter van de week.

Een letter met je lichaam maken
Laat kinderen een letter met hun lichaam of vingers uitbeelden. Maak hier een foto van. Gebruik het programma paint om de letter die uitgebeeld wordt duidelijk op de foto te tekenen (met de spuitbus).

Namen raden
Eén van de kinderen gaat even op de gang staan. Wijs een kind aan in de kring. Dit kind vertelt met welke letter zijn/haar naam begint. Met de andere kinderen herhaal je deze letter een paar keer.
Het kind dat op de gang staat mag binnen komen en alle kinderen samen zeggen de gekozen letter. Het kind probeert te raden wie de aangewezen persoon is. Als het kind een verkeerd kind aanwijst, zegt de klas opnieuw de gekozen letter. Het kind moet dan verder raden.

Dit raadspelletje kan ook met voorwerpen gespeeld worden. Het kind komt geblinddoekt binnen. In het midden van de kring liggen een aantal voorwerpen. De kinderen zeggen de letter van het bewuste voorwerp als het kind binnen komt en telkens als er verkeerd geraden wordt na het bevoelen van een voorwerp.
Om het makkelijker te maken kun je deze variant ook zonder blinddoek spelen. Het kind ziet de voorwerpen dan, terwijl de klas de letter noemt waar het gekozen voorwerp mee begint.

Zoek dezelfde letter
Leg verschillende letters in de kring. Zorg ervoor dat er dubbelen bij zitten. Zijn er letters hetzelfde? Dezelfde letters worden bij elkaar gezocht.

Letters versieren
Maak voor elk kind een blad met daarop de eerste letter van zijn/haar naam in het groot (dubbele letter). Laat de kinderen de letter versieren. Denk bij de versieringen aan patronen, dingen die het kind leuk vindt zoals een hobby of dieren e.d.

Samen een versje maken
Bedenk een heleboel woorden die met dezelfde klank beginnen. Kunnen de kinderen hier een leuk (onzin)versje van maken? Schrijf de leukste versjes op!
Wie weet waar Willem Wouters woont?
Willem Wouters woont wijd weg.
Bas bouwt met blokken.
Jantine jaagt Joep weg.
Dik das doe dom.

Letterwerkbladen

In de verschillende werkboekjes bij de thema's zitten meestal ook letterwerkbladen. Neem een kijkje bij het thema waar je op dit moment mee bezig bent.
Hier vind je een standaard werkblad waarop kinderen plaatjes die ze in tijdschriften vinden met de letter van de week kunnen plakken.
Download het werkblad en pas het aan naar de letter van de week.

--> Download het letterwerkblad

Taaltraining - spelletjes

Hoor je het woord?
Wie kan er goed luisteren? Vraag de kinderen telkens als ze een bepaald woord horen, bijvoorbeeld raam, in hun handen te klappen. Vervolgens noem je een aantal woorden, waartussen telkens het afgesproken woord voorkomt. Deur, raam, stoel, tafel, raam, kast, kleed, lamp, fiets, raam etc.
Variaties:
- in plaats van klappen kun je de kinderen ook blokjes laten leggen, op laten staan, de woorden laten tellen etc.
- je kunt het woord in een zin, of meerdere zinnen terug laten komen.
- de kinderen geven aan welk woord in een reeks woorden twee maal voorkomt.
- vertel een kort verhaaltje waarin telkens hetzelfde woord terugkomt. De kinderen steken bijv. hun vinger op als ze dit woord horen.
- het herkennen van een letter in een reeks losse letters.

Het papegaaienspel – moeilijke woorden nazeggen
Je noemt een lang of lastig woord. De kinderen zeggen het woord goed na.
Variatie: snel nazeggen
Benzinestation, computerspel, dierentuin, knikkeren…

Woorden klappen
Noem een diersoort (dieren uit de dierentuin) en geef daarbij een klap bij elk lettergreep, bv. Kro-ko-dil.
Laat de kinderen raden welk dier dit kan zijn. Playback er eventueel bij.
Variaties:
- namen van de kinderen klappen
- klappen van woorden die aansluiten bij een bepaald thema
- de kinderen zoeken in een hoek voorwerpen van woorden met 1, 2 of 3 klappen.

Raadspelletjes
Wat is het kleinste kamertje in een huis, waar je meestal alleen zit?
Welk dier geeft melk en eet gras (meerdere mogelijkheden)?
Welk kind uit de klas heeft bruine ogen en blond haar?
Het heeft een oor en je kunt eruit drinken?
Het kan rijden en het heeft maar 2 wielen? Etc.

Raadspelletjes met homoniemen:
Welke neus kan niet ruiken? (van een schoen)
Welke bus kan niet rijden? (beschuitbus e.d.)
Welk oor kan niet horen?
Welke poot kan niet lopen?
Van welk bord kun je niet eten?
Welke noot kun je niet opeten?

Lopen op een zin
Terwijl je een zin uitspreekt, loop je door de klas. Bij elk woord zet je een stap. Laat de kinderen vertellen wat je hebt gedaan. Als het duidelijk is hoe dit spel werkt, kunnen de kinderen ook mee gaan lopen.
Je kunt de kinderen ook laten stampen, klappen en zelf zinnen laten bedenken.
Maak zinnen korter of langer.
Laat de kinderen zinnen bedenken met 2, 3, 4 of 5 woorden.

Van wie is deze letter?
Dit spelletje kun je spelen als veel kinderen kleding aanhebben met letters erop. Neem één letter en vraag waar je deze letter in de kring ook ziet.

Welke letter is hetzelfde?
Noem telkens twee woorden waarvan een letter in beide woorden voorkomt, bijvoorbeeld mat en kar. De kinderen zeggen welke letter ze in beide woorden horen.

Pak de goede letter
Je legt een aantal voorwerpen in de kring die met dezelfde letter beginnen. Welke letter hoort hierbij? Je legt de letterkaart met deze letter erop bij de voorwerpen.

Letterkaarten zoeken
Verstop een letterkaart bij een voorwerp dat met die letter begint, leg bijvoorbeeld de letter 'k' bij de kasten vertel dat je de letter 'k' hebt verstopt bij iets wat met deze klank begint. De kinderen gaan op zoek naar de letterkaart. Het is de bedoeling dat ze kinderen gericht zoeken. Tijdens het zoeken help je enkele kinderen voor wie dit moeilijk is.
Variatie: laat de kinderen in tweetallen zoeken.

Zoek iemand die....
Maak een vel met verschillende "opdrachten": Zoek iemand die...
- van pizza houdt
- een kat heeft
- een broer heeft
- naar Zappelin kijkt
- in het weekend naar familie is geweest
De kinderen krijgen allemaal een papier en lopen door de klas op zoek naar iemand die... De kinderen zullen hierbij anderen aan moeten spreken en vragen moeten stellen.

Spelletjes voor oudere kinderen

Wie ben ik?
Elk kind krijgt een kaartje waar een persoon op staat. Het kind mag niet zien wie hij/zij is. Het kind stelt vragen aan de anderen om er achter te komen wie hij/zij is. Wanneer dit spel met max. 6 kinderen gespeeld wordt, kan iedereeen tegelijk een kaartje hebben en worden de vragen om de beurt gesteld. Wie raadt het het eerste?

Stripverhaal
Haal de tekst in een stripverhaal weg. Kopieer het verhaal en knip het in stukken. De kinderen leggen het verhaal in een voor hun juiste volgorde en zetten tekst in de ballonnen. 

Malle tekeningen
Teken een gek figuur. Eén kind krijgt dit figuur te zien en omschrijft aan de ander wat er getekend is. Deze moet zonder het figuur te zien het figuur zo goed mogelijk tekenen op aanwijzingen van de ander.

Zinnenbrij
Gooi een heleboel woorden in een bak. Elk kind grabbelt 5 woorden en maakt hiermee een verhaal. De 5 woorden moeten minstens één keer aan bod komen.

Woordenschat uitbreiden | tips en ideeën

Een aanpak om de woordenschat van de kinderen in je klas uit te breiden is 'Met woorden in de weer'. Ik volgde de bijbehorende cursus en leg hier uit hoe deze aanpak in zijn werk gaat.

Stap 1
Neem de methodes bij de hand die je gebruikt. De taalmethode, de rekenmethode, de methodes voor aardrijkskunde, biologie, verkeer, geschiedenis enzovoorts. Voor een kleutergroep kijk je naar het thema dat eraan komt.
Bekijk de blokken die nu aan bod komen/ de komende periode aan bod gaan komen en zoek woorden waarvan je denkt dat de kinderen ze nog niet (goed) kennen. Schrijf deze woorden op. Kijk of je bij elk woord meerdere woorden kunt vinden die met dit woord te maken hebben. Staan er geen woorden in de methode, zoek er dan zelf twee of drie woorden bij. Het is namelijk zinvoller om drie of vier woorden, die met elkaar te maken hebben, geclusterd aan te bieden, dan één woord alleen. 
Het zoeken naar woorden in de rekenmethode is misschien wat lastiger. Hierbij kun je denken aan woorden als 'hoeveelheid', 'splitsen', 'verdelen', 'de helft', 'het dubbele'...

Stap 2
Je hebt nu een aantal woorden opgeschreven en geclusterd, dus drie of vier woorden bij elkaar, eventueel staan hier woorden bij die niet in de methode staan maar wel met het onderwerp te maken hebben. Schrijf de lidwoorden voor het woord en zoek in een juniorwoordenboek de precieze betekenis van elk woord op.
Bepaal nu in welke vorm deze woordclusters het best kunnen verschijnen. Dit kan in een parachute zijn, in een trap, een kast of een woordweb. Dat ziet er als volgt uit: 

Parachute
De parachute geeft een hiërarchische relatie weer. Bij een parachute kun je altijd zeggen ........ is .........
Voorbeeld: Het woord “het seizoen” hangt boven aan de parachute. Daaronder hangen de herfst, de winter, de lente en de zomer. Je kunt zeggen: herfst is een seizoen

Woordtrap
Een trap laat een proces of ontwikkeling zien: groot, groter, grootst – dochter, moeder, oma

Woordkast
In een woordkast vind je tegenstellingen: nacht – dag, groot – klein, beleefd - onbeleefd, ruw - glad.

Woordspin
Wanneer het cluster in geen van bovenstaande vormen te plaatsen is, komt het cluster in een spin terecht. Hierbij staat één woord centraal in het midden en de andere woorden hangen er omheen. 

Stap 3
Typ of schrijf de woorden groot uit. Zoek een plekje in de klas voor de woordmuur. Een prikbord of een lege wand. Ikzelf hang hier een aantal grote vellen gekleurd papier op. Hier hang ik vervolgens de uitgetypte en geprinte woorden op, in een parachute, kast, trap of woordweb. Zorg voor een plaatje bij elk woord of een uitgeschreven/getypte betekenis.

Stap 4
Bied de woorden aan. Vraag nooit aan kinderen 'wie weet wat....... betekent?' Het kan zijn dat een kind niet meteen de goede betekenis geeft. Andere kinderen onthouden het antwoord van dit kind dan wel. Vertel het dus meteen zelf! 
Kies één woordcluster uit en bied het aan (5 minuten). Bedenk een leuke manier om dit te doen. Speel een kort toneelstukje, speel een verslaggever, doe alsof u op een bepaalde plek bent etc. Leg in het stukje dat je vertelt de woorden van het cluster duidelijk uit. Herhaal de woorden vaak en geef de betekenis. Hang de woorden in het cluster op de woordmuur. Laat de woorden hangen tot de kinderen ze kennen. Hang niet meer dan 6 a 7 clusters op.

Stap 5
Herhaling. Speel gedurende de week spelletjes met de woorden.
Dit noemen we consolideren, ofwel het inslijpen van de woorden. Begin passief, daarna actief.

Tips voor spelletjes:

De vergeetachtige koning
1) Eén kind zit met een kroon op in de kring. Op de kroon staat een plaatje met een woord eronder (in dit voorbeeld een kikker). De koning is het woord vergeten en vraagt zijn bedienden hem te helpen. De bedienden zijn het zat dat de koning altijd woorden vergeet en willen de woorden alleen nog maar uitbeelden (zonder woorden of geluiden!). De koning vraagt: "..........(naam kind), wil je alsjeblieft zeggen welk woord ik kwijt ben?" Het kind gaat voor de koning staan en beeldt een kikker uit.

2) De koning heeft een plaatje van een woord op zijn kroon. De kinderen geven de koning aanwijzingen maar mogen het woord niet noemen! Ze moeten over het woord vertellen: het is groen, het is een dier, het kwaakt, het kan springen, het leeft in het water....

Get the picture
De leerkracht tekent een woord op het bord, de kinderen raden wat er getekend wordt.

Hints
De leerkracht beeldt iets uit, de kinderen raden wat het is. Later mogen de kinderen uitbeelden.

De bom
1) De bom gaat de kring rond, elk kind noemt een woord van de woordmuur.
2) Alle kinderen krijgen een plaatje van een woord. De bom gaat rond en de kinderen noemen hun woord.
3) De bom gaat de kring rond en de kinderen geven een omschrijving van een woord, bijv. van de kikker.

Renspel
Ga naar de speelzaal. Leg enkele woordkaartjes op de grond. Eén links tegen de muur, één rechts en één in het midden. Geef een omschrijving. De kinderen rennen naar het plaatje wat erbij hoort.

Meer leuke activiteiten in Het groot consolideerboek, behorende bij de aanpak "Met woorden in de weer". Het boek is alleen te verkrijgen wanneer je de cursus "Met woorden in de weer" hebt gevolgd.