Spel en spelen in de kleutergroep

Inspiratie voor spel & de inrichting van de hoeken

Kinderen worden geboren met de nieuwsgierigheid en het verlangen om de wereld om zich heen steeds beter te begrijpen. Dit doen ze door middel van spel. Spelen is de wereld ordenen, rangschikken. Voorwaarden om te komen tot spel zijn zelfvertrouwen hebben, nieuwsgierig zijn, initiatief nemen en je veilig voelen.

Wat is spel?

Zeg je het wel eens tegen een kleuter? Ga eens spelen! Ik merk dat ik mezelf er soms op betrap, al weet ik dat het een foute opmerking is. Spel kun je niet dwingen en spelen op commando, dat lukt niet. Wanneer een kind niet tot spel komt, voelt hij zich niet veilig of heeft hij jouw begeleiding nodig: een spelidee, een suggestie voor spel, zodat het kind weer verder kan.

Wat is spelen nou precies en wanneer is het een kind aan het spelen?

In de literatuur is er geen eenduidige definitie voor spel te vinden. Verschillende pedagogen geven ieder een eigen definitie van spel. Zo zegt Piaget: Door te spelen bouwen kinderen aan hun cognitieve mogelijkheden, en stelt Vygotsky: Spel is de motor van de ontwikkeling van kinderen. Over vier kenmerken van spel is men het in de literatuur wel eens:

Een kind is aan het spelen als:
- het daar niets speciaals mee wil bereiken.
- het in enige mate actief is.
- het datgene wat hij doet leuk vindt, er is plezier en betrokkenheid.
- het spelen een vrijwillige activiteit is, door het kind zelf gekozen en niet verplicht.
- het initiatief voor het spel bij het kind zelf ligt en het speelt zolang het spel boeit of hij daar de kans voor krijgt.

En spel is niet:
- een activiteit die aangeboden en/of op gang gehouden wordt door de leerkracht.
- een voorgestructureerde activiteit met geen of nauwelijks inbreng van de kinderen (deze kunnen speelse accenten hebben maar we noemen dit geen spel).
- spelen met voorgeselecteerde materialen (veelal doelgebonden en daarmee geen spel).
- materialen als puzzels en ander ontwikkelingsmateriaal (doelgebonden en daarmee geen spel).
- werken volgens het stramien van de methode, voorbereid door de leerkracht.

Materialen en situaties kunnen natuurlijk wel een speels karakter hebben en jonge kinderen vinden het vaak ook heel erg leuk om op deze wijze bezig te zijn.

Spelvormen

Er zijn verschillende spelvormen te herkennen als we naar spelende, jonge kinderen kijken. We zien manipulerend spel, rollenspel en constructiespel. Kinderen doorlopen deze spelvormen deels opvolgend, maar de spelvormen overlappen elkaar ook. Het tempo waarin kinderen deze fasen doorlopen kan voor ieder kind anders zijn.

Manipulerend spel
Jonge kinderen laten voorwerpen steeds opnieuw bewegen of herhalen een beweging steeds met het eigen lichaam. Manipulerend is ook het spel dat ontstaat als een dreumes een voorwerp laat vallen en dat steeds weer wordt teruggegeven door de volwassene. De herhaling en de regelmaat maken het tot een spel waaraan het kind plezier beleeft.

Ook het ontdekken van en omgaan met vormloze materialen als zand en water hoort bij deze spelsoort (sensopathisch spel).

Bewegingen onder de knie willen krijgen of bepaalde vaardigheden herhalen om te leren, om het te kunnen, noemen we oefenspel of functioneel spel: kinderen oefenen het rollen van de bal, het bouwen met blokken.

Bij manipulerend spel zie je dat kinderen naast elkaar spelen. Soms doen ze ook hetzelfde, maar er is geen relatie tussen het spel van de kinderen. Naarmate kinderen ouder worden (3-4 jaar) ontstaat vanuit het manipulerend spel met voorwerpen een eenvoudig rollenspel.

Rollenspel
Net als bij het manipulerend spel onderscheiden we binnen het rollenspel verschillende spelvormen die elkaar opvolgen. Het manipulerende spel wordt steeds meer een spel van imitatie en nabootsing en is het spel waarin kinderen handelingen en uitdrukkingen van volwassenen nadoen. Materiaal of een ervaring kan de aanleiding zijn. Kinderen spelen vooral nog naast elkaar. Ze kunnen soms wel hetzelfde doen zonder dat het samen betekenis heeft. Het gaat meer om het nadoen van de handeling, hetzelfde doen, dan dat er sprake is van sociale interactie.

Afhankelijk van het verloop van de taalontwikkeling en de sociaal-emotionele ontwikkeling laat het kind steeds meer symbolisch spel zien. Voorwerpen krijgen een betekenis uit de werkelijkheid en het kind ‘doet alsof’

Als kinderen ongeveer vijf jaar zijn, kunnen ze een langdurig spelverhaal spelen. Kinderen spelen dan met elkaar, kijken dan naar elkaar, reageren op elkaar en er ontstaat associatief spel. Ze maken ‘regels’ om het spel te spelen en kinderen houden zich daar aan.

Constructiespel
Tegelijk met de ontwikkeling van het rollenspel groeit het constructiespel. Met allerhande materialen (ook ‘toevallige’ materialen als stenen, stokken, dozen, kleden, planken) en voorwerpen gaan kinderen steeds meer ordeningen aanbrengen en constructies maken. Ook knutselen en bouwen vallen onder deze spelsoort. Dit spel spelen kinderen in eerste instantie ook alleen. Ze maken en construeren alleen, of naast elkaar wat zij hebben bedacht of wat al vormend ontstaat. Kinderen die beiden met eenzelfde materiaal spelen kunnen wel hetzelfde maken, zonder dat het met elkaar te maken heeft. Naarmate kinderen meer onderlinge contacten hebben en de onderlinge communicatie toeneemt (relatie met spraak-taalontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikkeling) , ontstaan ook plannen om samen constructies te ontwerpen en te maken. Het logisch denken en afspraken maken over ‘hoe’ wordt nu belangrijk. (KIJK - spelontwikkeling, 2018)

Spelen in de hoeken

Spelen is leren!
Als er plezier en betrokkenheid is bij het spel, dan wordt er geleerd. Daar mag jij als professional vanuit gaan. Vanuit die gedachte wordt er in mijn klas zoveel mogelijk gespeeld. Weg met alle verplichte opdrachten, terug naar het spelen, het gebruiken van de fantasie, het ontdekken van de wereld. Het kind ontwikkelt zich en er wordt geleerd.

Leren spelen
Dat kinderen uit zichzelf spelen, daar kun je tegenwoordig niet zomaar meer vanuit gaan. De laatste jaren zie ik het spelniveau dalen. Als leerkracht heb je de taak om de kinderen te leren spelen. Leer ze weer te bouwen met blokken, leer ze in de rol van een papa, mama, broer of zus kruipen, leer ze wat je met losse Lego en Duplo blokken kunt doen (want op school heb je niet de complete brandweerkazerne of de dierentuin uit de kant-en-klare pakketten die de kinderen gewend zijn). Gebruik de gouden weken voor het aanleren van het opstarten van het spel, het spelen en het opruimen. Bied in je kring spelbegeleiding aan. Laat groepen kinderen die dat nodig hebben zien wat je met het materiaal kunt doen.

Aan de slag!
Schuif de tafels aan de kant, leg matten neer en bied dat wat kan zo laag mogelijk aan, zodat de kinderen op hun buik gaan liggen of op de grond zitten.

Zorg ervoor dat je in ieder geval een basisinrichting hebt met een bouwhoek, huishoek, puzzelkast, atelier met klei, verf en knutselmateriaal en een zand- en watertafel / hoek. Dit laatste kan bij weinig ruimte al een kleine bak of lade met zand of water zijn (die je op het aanrecht zet). Deze basisinrichting is je fundament en is er áltijd. Dit wordt aangevuld met variabelen zoals de themahoek.

Donderdag, alleen-speel-dag
Er wordt tegenwoordig zoveel van de kinderen gevraagd. Niet gek dat ze vaak op donderdag moe zijn, helemaal op zijn. Ik merk het aan huilende kinderen, hangende kinderen, weinig van elkaar kunnen hebben en een hoog geluidsvolume in de groep ;). En dus spelen wij op donderdag alleen. Ik vraag per hoek wie daar graag in z'n eentje wil spelen. De kinderen gaan naar de hoek en als alle hoeken zijn verdeeld kiezen de andere kinderen een bak met speelgoed, een puzzel, een kralenplank, kleurplaat, knutselwerkje, klei o.i.d. Iedereen werkt alleen, op een eigen gekozen, rustig plekje. Sommige kinderen vinden dit lastig, anderen zie je ontspannen: Ik mag even alleen in de bouwhoek zijn, zonder dat iemand mijn bouwwerkt omduwt. Ik kan alleen met het keukentje spelen, er loopt niemand in de weg. Heerlijk! Dit spelmoment geeft ons rust en we kunnen er de rest van de dag weer tegenaan.

De bouwhoek

De bouwhoek bestaat vaak uit een afgebakende hoek met daarin een laagpolige mat en een kist of kast vol blokken. Zorg voor een effen speelkleed dat het geluid van de blokken dempt, de speelplek afbakent en voor een minder koude ondergrond zorgt. Leg zeker geen verkeerskleed in de bouwhoek. Dit geeft de kinderen een onduidelijke boodschap: gaat het kind in de bouwhoek bouwen of met de auto's spelen? Een verkeerskleed in de klas is leuk, maar op een andere plek!
De Haagse set kan in een bouwhoek écht niet ontbreken. Gebruik hierbij ook de meegeleverde planken en kisten. Ook hiermee kan worden gebouwd.
Om meer uit de bouwhoek te halen en het spel op een hoger niveau te brengen kun je denken aan de volgende toevoegingen:

* Voeg wereldspelmateriaal aan de bouwhoek toe. Bomen, poppetjes, auto's, dieren. Wanneer je dit altijd hebt, kun je dit ook juist eens weghalen.
* Leg buizen in de bouwhoek. Plastic buizen of gewoon wc- en keukenrollen. Hier kun je leuk mee bouwen, zeker als je ook nog knikkers krijgt, zodat je je eigen knikkerbaan kunt maken!
* Zorg voor bouwideeën voor de kinderen door foto's van (bekende) gebouwen in de bouwhoek op te hangen. Zoek mooie foto's op internet, print ze uit en lamineer ze. Zo kun je bijv. de Eiffeltoren in de bouwhoek hangen. Natuurlijk is dit 'gebouw' best lastig na te bouwen, maar de kinderen kunnen er wel inspiratie van opdoen.
* Verzamel bouwplattegronden en laat de kinderen deze nabouwen. Dit kun je ook een keer als verplichte opdracht stellen, zodat de kinderen eens wat anders móeten bouwen en nieuwe technieken leren. Het 'metselen' van een muur kun je bijv. eerst in de kring voordoen.
Denk bij bouwplattegronden aan voorbeelden van verschillende huizen, een brug, poort, tunnel, hekwerk rondom een weiland.
* Gebruik papier (karton) in de bouwhoek. Zo kun je van blauw karton een vijver maken, van groen karton een weiland en van grijs karton kun je wegen maken voor de auto's. Je kunt ook grasmatjes aan de bouwhoek toevoegen.
* Zet spiegels in de bouwhoek. Spiegeltegels tegen de muur en spiegeltegels op de grond waar de kinderen op kunnen bouwen.
* Zet een doosje met versiersels in de bouwhoek. In de doos zitten schelpen, glasstenen, kleine poppetjes, doppen, stenen, diamanten enzovoorts. De kinderen pakken de versiersels om hun gebouwen mooier mee te maken.
* Voeg natuurlijke materialen aan de bouwhoek toe zoals takken en houtschijven. Gebruik placemats met kiezelstenen of gras als ondergrond of ga op internet op zoek naar een geschikte afbeelding van een natuurlijke ondergrond, print en lamineer deze.

Voor al deze ideeën geldt: wissel af! Laat de bouwhoek niet het hele jaar hetzelfde, want dan worden de (toegevoegde) materialen 'gewoon' voor de kinderen en valt er minder te ontdekken.

Spelmateriaal om toe te voegen aan de bouwhoek in mandjes. De materialen worden regelmatig gewisseld.

Daag de kinderen uit in de bouwhoek iets te bouwen dat past bij het thema waar je mee bezig bent. Dit kan al door thematisch materiaal toe te voegen wat kinderen op ideeën brengt.
Laat ze met Kerst een kerstboom bouwen of leggen, bij het thema sprookjes bouwen de kinderen het huisje van de heks, tijdens het Noordpool thema maken de kinderen een iglo van blokken waar je een wit laken over drappeert enzovoorts.

een kerstboom, een igo en raketten in de bouwhoek

een tipi voor de indianen met totempalen erachter, de stoomboot van Sinterklaas en een open haard

Opdrachtkaarten voor de bouwhoek

Je kunt kinderen extra uitdagen met de 'bouwhoek opdrachtkaarten'. Deze download bevat kaarten met opdrachten voor in de bouwhoek. Je geeft het kind een kaartje en vertelt wat erop staat. Het kind gaat aan de slag. Met deze kaartjes heb je altijd een idee paraat, je hoeft niet snel wat te bedenken. Ook zijn de kaartjes handig om de opdracht te onthouden. Het kind gaat met het kaartje aan de slag en jij leest het opnieuw voor als het kind het niet meer weet.
Er staat bewust geen visualisering van de opdracht op de kaartjes, omdat het kind dan al in een bepaalde richting geduwd wordt.

Print de opdrachtkaartjes uit en lamineer ze. Elke opdracht is er in 2 niveau's. Je kunt de bij elkaar horende kaartjes ook aan elkaar laten zitten en omvouwen. Zo lamineer je ze, dan heb je ze dubbelzijdig. Aan de ene kant de 1 ster opdracht en aan de andere kant de 2 ster opdracht.
Stop de kaartjes in een doosje. Het kind kan ze pakken wanneer hij/zij wil en jij kan ze op elke gewenst moment geven.

--> Download de opdrachtkaarten voor de bouwhoek

Constructiemateriaal

Ook met het constructiemateriaal (lego, duplo, k'nex, clics etc.) kun je de kinderen gerichte opdrachten geven om iets te maken dat bij het thema past.

een kerstboom van K'nex, ijskristallen en een raket van Clics

Bouwen op tafel - kleine blokken

De bouwhoek kennen we allemaal. Maar laat je de kinderen ook wel eens met kleine blokken op tafel bouwen? Bombardeer een tafel tot bouwtafel. Teken bouwplattegronden op vellen papier en leg deze op de bouwtafel, dat wil zeggen: Wanneer het thema prinsen en prinsessen is, leg je een groot vel papier op de groepstafel en je tekent hier een groot vierkant op. Hier schrijf je 'paleis' in. Hierop bouwen de kinderen met blokjes het paleis. Wanneer het thema 'boerderij' is, teken je een vak voor de boerderij, vakken voor de stallen, een vak op groen papier voor het weiland, een vak op blauw papier voor een vijver etc. Ook hier bouwen de kinderen met kleine blokjes op. Zorg daarnaast voor spelmateriaal. Kleine poppetjes, bomen, bloemen, auto's, dieren. Haal de stoelen bij deze tafel weg en laat de kinderen lekker spelen en fantaseren!
Tip! de Action heeft soms leuke toevoegingen voor het spel op tafel, zoals een houten circus, boerderij of kasteel met bijbehorende figuren.

De huishoek

De huishoek noem ik bewust huishoek of speelhoek en géén poppenhoek. De poppenhoek is voor mij een hoek waarin je met poppen speelt. In de huishoek speel je een huislijke situatie na, daar hoeft helemaal geen pop aan te pas te komen. Voor jongens klinkt huishoek misschien ook wat aantrekkelijker dan poppenhoek ;).
Maak een huishoek door ergens in je klas een afgebakende hoek te creëren. Zet enkele kasten dwars op de muur of hang een leuk, doorzichtig gordijn op als 'muur'. Een huishoek is natuurlijk het leukst als je ook echt het gevoel hebt dat je in een huisje zit, met één ruimte waarin kinderen in en uit kunnen lopen, de deur!

Denk goed na over de inrichting van de huishoek. De kinderen komen het best tot spel als er één duidelijk thema is. Maak bijvoorbeeld een gezellige woonkamer met een luie stoel, tv, lage tafel, vloerkleed en aankleding zoals een vaasje met bloemen, fotolijstje, beeldje en kaars voor een warme sfeer. Of maak een kinderkamer voor de baby met een babybed, badje, aankleedtafel, stoel met voorleesboek, kast met kleertjes.
Wil je je op het samen aan tafel gaan richten, richt dan een woonkeuken in met keukentje, tafel met stoelen, servies, etenswaren, schort, ovenwanten enzovoorts. Deze thema's kun je gedurende het jaar afwisselen en af en toe kun je iets toevoegen wat bij het thema past: een wasmachine, een droogrek, een computer, een mobiele telefoon, een boodschappentas en portemonnee, een schooltas en schoolboeken ... En als er iemand jarig is, hang je slingers op, zet je een taart neer en leg je feestmutsen klaar. Zet een brievenbus neer voor de verjaardagspost.
Ook kun je de seizoenen terug laten komen in de huishoek. Leg in de winter warme kleding klaar, in de zomer een picknickmand met picknickkleed, in de herfst bladeren voor de deur met een kruiwagen en hark / bezem en in de lente een groentetuin.

Tip! Maak bakken waar je het wisselmateriaal in stopt. Bijvoorbeeld een bak voor de babyspullen, een bak voor de aankleding van de woonkamer, een bak met keukenspullen, een bak met alles voor een huisdier ...

Spullen voor de baby
babypop, flesje, potje, slab, kinderservies, luiers, billendoekjes, slaapzak, speelkleed, stapeltoren, knuffel, babyfoon

Spullen voor een huisdier
knuffeldier, mand, speeltjes, lege verpakkingen van het voer, voerbakjes, hondenriem of kattenkrabpaal

Spullen voor een verjaardag
slingers, ballonnen, vlaggetjes, taart, LED waxinelichtjes, feestmutsen, vrolijke kartonnen borden, houten taartjes of cupcakes, bakvormen, beslagkom, garde, cadeautjes

Spullen voor 'naar school'
rugzak of tas, beker, bakje, kunststof fruit, kunststof brood

herfst bij de huishoek - een nieuwe bewoner, hij moet goed verzorgd worden! - de baby gaat in bad

Maak nieuwe dingen voor de huishoek, zoals een wasmachine, brievenbus, televisie of oven. Laat de kinderen bedenken wat er mist en laat ze dit zelf maken. Een doos tover je zo om tot wasmachine bijvoorbeeld. De kinderen zullen trots zijn op hun werk en de betrokkenheid bij het spel wordt groter als ze zelf iets gecreëerd hebben. Je hoeft niet alles te kopen!
Laat ze ook meedenken over de inrichting van de huishoek. Zij hebben vast goede ideeën ter aanvulling en kunnen misschien dingen van thuis meenemen.

Belangrijk voor de huishoek:
* Prop hem niet vol met allerlei spullen. De kinderen verliezen het overzicht en het zal in de huishoek sneller een puinhoop zijn. Wissel liever af met de spullen.
Bekijk ook de spulletjes in de kastjes eens kritisch. Hoeveel borden en kopjes heb je? Is dit nodig? Hoeveel bestek en pannen, hoeveel verkleedkleding? Less is more en daarbij zijn minder spullen makkelijker op te ruimen en te ordenen!

* Zorg voor zoveel mogelijk echte materialen of op echt lijkende materialen. De keuken van IKEA lijkt meer op een keuken dan de kookplaten van de meeste schoolleveranciers. Als de kinderen niet weten wat het is, hoe weten ze dan wat ze ermee moeten doen? Zorg voor échte pannen, borden, bekers en bestek. De kringloopwinkel is hier natuurlijk ideaal voor.

* Bekijk de inrichting van de huishoek samen met de kinderen en ontdek het materiaal dat erin ligt. Wat is het? Waar dient het voor? Wat doet een papa met de baby? Wat doet een mama in de keuken? Wat doen de kinderen in de woonkamer?

* Wanneer je klas het lastig vindt om goed op te ruimen of wanneer jij alles heel netjes op dezelfde plek wil hebben, hang dan foto's op van waar alles moet staan/liggen.

* Tegenwoordig kan de laptop of een tablet niet ontbreken in huis. Mijn collega maakte een leuke voor in de huishoek. Hij is gemaakt van 2 houten planken die geverfd zijn, met scharnieren ertussen. De toetsen zijn van karton. De kinderen kunnen een vel papier in het hoesje schuiven waarop ze iets geschreven of getekend hebben. Tegenwoordig heb ik een oude laptop en tablet in de huishoek liggen en deze zijn een hit bij de kinderen. Met een extra tafel en bureaustoel erbij spelen ze dat ze naar kantoor gaan of thuiswerken.

Gemaakt door mijn duo-collega!

De huishoek is de meest complexe spelhoek in je lokaal. Ga er niet vanuit dat kinderen daar zomaar in kunnen spelen. Start met heel weinig materiaal in de huishoek of haal iets úit de huishoek en leg dit op een mat, zodat de kinderen hun spel heel klein kunnen starten, bijvoorbeeld een pan met inhoud en een lepel, spatel en garde. Een kind kan hier een hele tijd in roeren, de spullen uit de pan halen en er weer terug in stoppen. Of een badje met lauwwarm water, een babypop, een washandje, handdoek en wat kleren. Een kind kan de baby in bad doen, afdrogen, aankleden en weer opnieuw. Als kinderen dit soort handelingen vaak hebben gedaan, kunnen ze hun spel uitbreiden. Bij de pan komt nu ook het keukentje en later de tafel om te dekken. Bij het badje komt nu ook een bed en later een wandelwagen om met de baby op stap te gaan. Van klein naar groot dus! En van alleen naar samen. Van duidelijk materiaal (je ziet meteen waarvoor het dient) naar steeds meer open-ended materiaal (de eigen fantasie moet worden gebruikt).

De kinderen spelen buiten de huishoek met weinig speelgoed, het ene kind doet de baby in bad, het andere kind hangt de was op.

Ieder kind in je groep speelt op zijn eigen spelniveau. De één kan al met veel materialen en met rollen overweg, de ander heeft afbakening nodig. Materiaal uit de huishoek halen, klein starten, themabakken maken en deze als toevoeging geven aan kinderen die al complexere rollenspellen spelen kunnen helpen bij de differentiatie.

Tip! Voor kinderen die moeilijk tot spel komen, is het goed om hen visueel te ondersteunen. Hang foto's, tekeningen of picto's op van een spel dat gespeeld kan worden: het spelscript. Bijvoorbeeld: de tafel dekken, eten klaarmaken, eten, afwassen enzovoorts. Kies de eerste keer maximaal drie handelingen voor je spelscript.
Of bij de themahoek 'dokter': de wachtkamer, bij de dokter, pleister pakken of verband omdoen, naar huis. Daarnaast kun je deze kinderen helpen door spelbegeleiding. Speel mee!

Geef kinderen die dat nodig hebben een duideijke rol en bespreek met hen wat deze rol inhoudt. Laat kinderen die liever op de achtergrond blijven eens een rol spelen waarbij zij de leiding hebben en geef de leiders de rol van een volger. Wanneer enkele kinderen al in de huishoek spelen en er op een later moment een kind bij komt, kunnen rollenkaarten ook fijn zijn. De rollen zijn al verdeeld. Het kind dat erbij komt krijgt een rol die nog niet is ingevuld. Verbied het spelen van kat, hond of baby. Deze rollen hebben te weinig inhoud. Deze kinderen doen niks en de rollen hebben een lage ontwikkelkracht.

--> Download de rollenkaarten

De themahoek of spelhoek

Maak bij elk thema dat in de klas aan bod komt een spelhoek. Zorg voor een lege hoek die je omtovert tot spelhoek. Heb je hier geen ruimte voor, denk er dan over om minder tafels in je lokaal te zetten of maak met weinig materiaal een verplaatsbare spelhoek in het midden van je lokaal. Het heeft geen voorkeur om de huishoek weg te halen, omdat deze hoort bij je basisinrichting. De spelhoek is een variabele en wordt toegevoegd. Vanuit de huishoek gaan de kinderen naar de spelhoek. Er vindt een wisselwerking plaats tussen deze twee hoeken, je hebt ze allebei nodig. Daarnaast is spelen in een spelhoek nóg complexer dan spelen in de huishoek. Een stapje hoger!
Laat de kinderen meedenken over de inrichting. Dit verhoogt hun spelanimo. Een themahoek kan zijn: een winkel, herfsthol, boerderij, postkantoor, inpakhoek, kabouterhoek, iglohoek enz. Kijk voor ideeën bij de thema's in het menu. Elk thema heeft een tabblad 'ideeën voor de hoeken' met foto's van themahoeken.
Tip! Vraag de ouders om spullen voor de themahoek. Laat ze de naam van het kind erop schrijven als ze het materiaal nog terug willen. Geef van tevoren aan dat ermee gespeeld gaat worden, zodat ouders weten dat het eventueel stuk kan gaan.

Geef de kinderen een duideijke rol in de themahoek en bespreek met hen wat deze rol inhoudt. Laat kinderen die liever op de achtergrond blijven eens een rol spelen waarbij zij de leiding hebben en geef de leiders de rol van een volger.

Onderstaande download bevat verschillende sets rollenkaarten voor een winkelhoek. Daarnaast vind je in de download euromunten en prijskaarten waar de kinderen zelf op kunnen schrijven.

--> Download het basispakket voor de winkelhoek

Artikel 'Spelen in de spelhoek'

Over het inrichten van de themahoek of spelhoek schreef ik een artikel voor Praxisbulletin met daarin handige tips en praktische informatie.

--> Naar het artikel 'Spelen in de spelhoek'

Inspiratiefoto's voor de themahoek

in het kabouterbos, op het postkantoor en naar het zee-aquarium

Het Letterwinkeltje,in het herfsthol en indianen

op het strand, op de boerderij en op de Noordpool

op het politiebureau, in het ziekenhuis en bij de bloemenwinkel

bij de fietsenmaker, op reis met het vliegtuig en op de ijsbaan

De zandtafel en watertafel

De zandtafel is de voorloper van het constructiespel. Een zand- en watertafel mogen niet ontbreken in een kleuterklas, maar ook deze kunnen veel plaats innemen. Heb je weinig ruimte, gebruik dan bakken (IKEA) of lades en vul deze met zand en water. Zet ze in de natte hoek of op het aanrecht. Een wasmachinelekbak en de tuff tray werken ook goed, maar zijn wel weer wat groter. Ook voor de zand- en watertafel geldt, start klein, in kleine bakken en met weinig materiaal en breid dit uit naar groter.

Zorg altijd voor lauwwarm water, dit speelt een stuk fijner dan wanneer je je handen in ijskoud water moet steken. Maak de watertafel of -bak elke dag leeg en ververs het water. Doe dit regelmatig (voor elke vakantie) met het zand.

Bied, naast de standaard materialen zoals maatbekers, trechters en scheppen, materialen aan die het spel van de kinderen verrijken. Denk aan schelpen, glasstenen, kiezelstenen, houtschijven, figuurtjes die in het zand of water mogen en bij het thema passen, hekjes en bomen ...

Tip voor de zandtafel: zet de materialen die de kinderen kunnen gebruiken naast/boven de zandtafel, overzichtelijk op een plank. Laat de spullen in ieder geval niet ín de zandtafel liggen, want dan ligt het daar erg vol en overzien de kinderen minder goed waar ze mee kunnen spelen.

Doe ook eens ander materiaal in de zand- of watertafel, zoals:
In de winter: een heleboel ijsblokjes of grote blokken ijs van water dat je buiten hebt laten bevriezen. De kinderen kunnen met de ijsblokjes spelen, bouwen, kijken hoe snel ze smelten, welke het eerst weg is en hoe je de blokjes sneller kunt laten smelten. Vries speelfiguren van dieren in en laat de kinderen deze met de hamers van hamertje tik lostikken uit de ijsblokken.
In de herfst: een bak vol met maïskorrels of kikkererwten. Bij de maïskorrels kun je de bestaande zandtafelmaterialen gebruiken, zoals emmers, schepjes, trechters. Verstop kleine spullen tussen de maïskorrels of kikkererwten.
In de zomer: blauwe waterparels
In de lente: gekleurde rijst

Neem de watertafel of tuff tray mee naar buiten!

Lekker weer! De kinderen spelen buiten met het water - Zaaien in de zandtafel

Het atelier

In het atelier werken de kinderen met klei, verf (verfbord) en knutselmateriaal.
Richt een kast in als knutselkast en vul deze met kosteloos materiaal dat de kinderen mogen gebruiken. Laat ouders meesparen! Zorg voor vouwboeken of vouwvoorbeelden en vouwblaadjes in allerlei kleuren en formaten, friemels en frutsels om werkjes te versieren, stickers, plakband en een mand met doosjes om mee te knutselen.

Verdeel kosteloos materiaal over verschillende bakjes. Denk hierbij aan:
- knopen
- kralen
- stukjes stof
- stukjes van rietjes
- bierdopjes
- ijsstokjes
- kurken
- wc-rollen
- kleine dozen
en allerlei andere frutsels.

Laat de kinderen vrij knutselen en zelf uitzoeken wat ze met dit materiaal willen en kunnen doen. Geef ze ook eens plakband, gouden en zilveren stiften en waterverf en laat de kinderen zich maar eens lekker uitleven met al dit materiaal!

Maak een map met knutselvoorbeelden en inspiratie. Stop elk idee in een hoesje, zodat de kinderen dit hoesje uit de map kunnen halen en op tafel kunnen leggen. Doe bijv. een heleboel vouwvoorbeelden met vouwinstructies in deze map. Wanneer je een echte knutselklas hebt, zullen de kinderen hier vaak mee aan de slag gaan.

Zelf klei maken - recept

De klei van de bekende schoolleveranciers is zó hard. De laatste jaren werk ik daar niet meer mee. Veel liever maak ik zelf klei. Lang ging dat perfect en ineens lukte het niet meer. Maar ... een nieuw schoojaar, nieuwe kansen. Met dit recept is de klei gelukt, yes!

Nodig (voor 1 tot 2 kinderen):
- 100 gr. bloem
- 70 gr. zout
- water
- 2 eetlepels citroensap
- 1 eetlepel olie
- kleurstof (levensmiddelen kleurstof of wat ecoline)
- eventueel een geurstof

Werkwijze:
Weeg de bloem en het zout af en doe dit in een pan. Giet de citroensap, de olie, wat kleurstof of ecoline en de geurstof in een maatbeker. Voeg hier water aan toe tot je in totaal 125 ml vloeistof hebt. Schenk de vloeistof bij de bloem en het zout in de pan. Roer dit door elkaar op een middelhoog 'vuur'. Blijf roeren. In het begin is het een vloeibaar papje, maar al snel wordt het vaster. Ga door tot er een bal ontstaat. Zorg ervoor dat je blijft roeren, anders brandt of koekt de klei aan. Als de bal goed droog is, haal je hem uit de pan. Kneed hem op het aanrecht en laat hem even afkoelen. Doe de bal hierna in een afgesloten zak of bakje, om uitdroging te voorkomen.

Tip! Gebruik een kleurstof die bij het thema past, zoals bruin of rood in de herfst, geel in de zomer, wit in de winter. Ook geurstoffen kun je passend bij het thema kiezen. Wat denk je van heerlijke speculaasklei in de Sinterklaastijd en frisse lavendelklei in de zomer?

Kleikaarten
Bij verschillende thema's op deze site vind je kleikaarten. Leuke opdrachtkaarten voor het kleien. Hier staan er enkele op een rij. Ben je op zoek naar een specifiek thema, kijk dan even bij de thema's of er onder het tabblad 'downloads' kleikaarten staan.

--> kleikaarten De mooiste vis van de zee
--> kleikaarten zomer
--> kleikaarten herfst
--> kleikaarten carnaval
--> kleikaarten feest
--> kleikaarten Rupsje Nooitgenoeg
--> kleikaarten Pasen
--> kleikaarten jungle
--> kleikaarten voetbal

De thematafel of verteltafel

Maak een plekje in je klas voor de thematafel. Op deze tafel kun je allerlei spullen verzamelen die met het thema te maken hebben, zoals boeken en materiaal. Ook kunnen de kinderen hier een verhaal naspelen. Zorg voor vingerpoppetjes of figuren op een wc-rol en voorwerpen die in het verhaal voorkomen. Zet het prentenboek dat je aangeboden hebt op de verteltafel of kopieer illustraties en leg deze als 'kaarten' neer. De kinderen leggen het verhaal eerst in de juiste volgorde en spelen het vervolgens na.

Verzamel kleine poppetjes of knuffels die passen bij het thema dat je hebt. Misschien hebben de kinderen thuis iets liggen? Heb je niks, dan kun je zelf figuurtjes van karton maken, zoals de ijsberen hierboven. Deze ijsberen zijn op een 'voetje' gezet dat vaak bij gezelschapsspelen zit. De thematafel wordt zo een gezellige vertel- en speeltafel.

Het poppenhuis

Tip! Heb je een poppenhuis in de klas? Gebruik het dan ook eens bij de verteltafel, wanneer het thema of aangeboden prentenboek zich daarvoor leent. Je haalt de poppetjes uit het poppenhuis en zet de figuren uit het prentenboek erin, bijv. de vingerpoppetjes van Kikker.

Dit leuke poppenhuis en de meubels kocht ik bij de Action - Een spelwereld in het thema herfst

De leeshoek

Even lekker lezen in de leeshoek! Maak een klein, knus hoekje waarin de kinderen zich even terug kunnen trekken. Een donker kleed over een tafel drapperen met daarin een sfeervolle lichtsnoer is ook super leuk. Leg hier wat boeken in. Niet te veel! Stel liever iedere keer een aantal boeken tentoon waar de kinderen uit kunnen kiezen. Leuke toevoegingen aan de leeshoek: vingerpoppetjes en handpoppen die passen bij het boek dat in de leeshoek ligt. Hiermee kunnen de kinderen het verhaal vertellen of naspelen. Heb je geen vingerpoppetjes? Kopieer de figuren uit het boek dan en lamineer ze. Een cd-speler of tablet met koptelefoon om naar verhaaltjes te luisteren is ook een goede toevoeging.

Tip! Laat de kinderen vanuit de huishoek naar de leeshoek gaan. Hier mogen ze een boek lenen, zoals in de bibliotheek. Dit boek wordt in 'huis' voorgelezen en daarna weer teruggebracht.

De kasten

In een kleuterklas staan ook kasten om ontwikkelingsmateriaal, puzzels en spelletjes in op te bergen. Het aantal kasten in mijn lokaal is de afgelopen jaren gehalveerd, omdat ik meer ruimte voor de spelhoeken en het spelen op de grond wilde creëeren en de kisten met ontwikkelingsmateriaal nauwelijks nog gebruik.
Richt je kasten in op ontwikkelingsgebied. Een kast met rekenmateriaal, een taalkast en een kast met kleur- en vormmateriaal en motorisch materiaal. Zet de puzzels bij gebrek aan ruimte overzichtelijk op de gang, zodat alle klassen hier puzzels uit kunnen pakken.
Tip! Stapel niet! Materiaal dat onderop ligt zal bijna nooit uit de kast komen en volgestapelde kasten zien er ook niet overzichtelijk en aantrekkelijk uit.
Heb je te veel materiaal? Misschien heb je dan ergens een plekje om wat materiaal op te bergen, zodat het materiaal wat je op dat moment aan wilt bieden netjes in de kasten kan staan. Dit materiaal kun je dan zo nu en dan omwisselen met materiaal uit de voorraad. Zo blijft het aanbod ook altijd interessant voor de kinderen.

Ontdekdozen in de ontdekhoek

Tover een paar schoendozen om tot ontdekdozen!
Doos 1: Dit wordt een ontdekdoos over magneten. Beplak de doos en plak er een etiket 'ontdekdoos magneten' op (in de download zit een etiket voor de doos). Stop materiaal in de doos om te ontdekken.
- magneten
- materiaal wat wel/niet door een magneet aangetrokken wordt, zoals een paperclip, geld, knikker, lego, punaise, kurk
- vishengeltjes (een stokje met touwtje en magneet)
- werkbladen waarop de kinderen kunnen aangeven wat wel en niet door de magneet aangetrokken wordt.
De kinderen gaan alleen of met z'n tweeën met de ontdekdoos aan de slag. Ze mogen ook op onderzoek in de school/klas uit gaan. Kunnen ze in de klas dingen vinden die door de magneet aangetrokken worden?

--> Download de werkbladen 'magneten'

Pak regelmatig klassikaal terug op de ontdekdoos.
* Wat hebben de kinderen ontdekt?
* Wat wordt wel door de magneet aangetrokken en wat niet?
Hoe zou dat komen?
* Zou een magneet onder water ook dingen aan kunnen trekken? Probeer het uit in de de watertafel of met een glazen pot.
* Kan de magneet over een boek of stuk karton lopen? Gebruik 2 magneten.
Vanaf welke afstand? Met welke magneet (sterkte van de magneet)?
Laat een auto of ander magnetisch voorwerp over een stukje karton rijden.
* Kun je voorwerpen magnetischer maken? Wrijf er vaak met de magneet overheen, in dezelfde richting!
* Kun je voorwerpen aantrekken die in een luciferdoosje zitten?
* Kun je meerdere spijkers, onder elkaar, aan een magneet hangen (hiervoor heb je een sterke magneet nodig)?

Doos 2: Water en zeep
Beplak de doos met leuk papier en plak er een etiket 'ontdekdoos water en zeep' op. Let op! Deze doos zal snel nat worden. Beplak hem daarom ook met plakfolie of ander materiaal dat geen water doorlaat!
In de doos zit:
- een klein bakje met afwasmiddel/vloeibare zeep
- een leeg bakje
- een kleine garde
- een rietje
- een spiegeltje
- een klein dienblad
De kinderen mogen het bakje met water vullen en hier met het afwasmiddel en de garde zeepsop van maken. Ze doen vervolgens een beetje zeepsop op de spiegel of op het dienblad. Met het rietje blazen ze bellen.
Spreek van tevoren goed met de kinderen af dat ze niet teveel water ineens op het dienblad doen en dat ze alleen in het rietje mogen blazen!

Doos 3: Drijven en zinken
Maak een doos met materiaal erin wat drijft of zinkt. Zet een emmer bij de doos. Maak er een werkblad bij waarop de kinderen aan kunnen geven welk materiaal drijft en welk materiaal zinkt.

Inspiratie voor spel

Spelen met 'loose parts'

Loose parts, een tijdlang kwam je dit woord óveral tegen. Loose parts zijn eigenlijk gewoon 'open materialen'. Ze hebben geen bedoeling of opdracht vooraf en je kunt ermee manipuleren, veranderen, verplaatsen en combineren.

Vul een cadeaudoos met loose parts. Denk aan dingen zoals glasstenen in verschillende kleuren, veertjes, knopen, diamantjes, schelpen of materiaal dat bij het thema past. Geef de kinderen dit doosje, wanneer ze in een hoek aan het spelen zijn. Met het kleine materiaal wordt het spel uitgebreid. Zo gaf ik de kinderen met Sinterklaas héle kleine Sintfiguurtjes van plastic die meteen een plekje kregen in de stoomboot van Kapla.
Vraag de kinderen de doos na afloop weer aan je terug te geven of laat deze een week in de hoek staan en introduceer daarna een nieuwe cadeaudoos.

Tip! Bij verschillende supermarkten kun je zo nu en dan kleine poppetjes sparen. Ik vraag mensen om mee te sparen en heb zo al heel wat smurfjes, sprookjesfiguren, Angry Birds en andere leuke poppetjes verzameld. De kleuters zijn hier dol op en vragen regelmatig of ze ermee mogen spelen, nadat ze iets gebouwd hebben.

Spiegelen met loose parts

Maak samen een mooie mandela of spiegel figuren.

Doos vol verrassingen

Zoek een leuke, aantrekkelijk uitziende doos. Doe hier wat spullen in waarmee de kinderen op ontdekkingstocht kunnen gaan. Denk aan: magneten, paperclips, wasknijpers, een cd, glasstenen, kralen, een doekje. Doe een leuk lint om de doos heen.
Geef één of een paar kinderen de doos tijdens de werkles. Laat ze lekker experimenteren. De kinderen in mijn klas zijn een hele tijd met de spullen uit de doos bezig geweest en vonden dit heel leuk.

Sleutelen, slopen & ontdekken

"Juf, heb je een oude computer voor mij? Dan kan ik die uit elkaar halen!"
Kinderen vinden het reuze interessant om een apparaat helemaal uit elkaar te halen. Dus heb je een oud mobieltje liggen? Een computerkast, radio of ander apparaat wat veilig is om uit elkaar te halen? Laat de kinderen dan lekker aan de slag gaan. Geef ze materialen om te schroeven en sleutelen en laat ze het zelf maar eens uitzoeken.

Spelen met wasknijpers

Nodig: veel wasknijpers in allerlei kleuren

* Lintenspel. 4 Kinderen krijgen een lint om in 4 verschillende kleuren.
Dit kan een lange sliert crêpepapier zijn of een dun touw.
Verspreid een heleboel wasknijpers in de 4 kleuren van de linten door de ruimte. De 4 kinderen lopen rond in de ruimte en mogen niet stilstaan!
De overige kinderen pakken een wasknijper en maken deze aan de juiste kleur lint vast. Het spel is afgelopen als alle wasknijpers opgehangen zijn.

* Waslijn in de huishoek. Hang een touw op in de huishoek en zorg voor veel (poppen)kleren. Zet er een bak wasknijpers bij en de kinderen kunnen aan het werk!

* Knijpers aan kleding. Leg allerlei verschillende kleuren wasknijpers in de kring. Eén kind mag een knijper pakken en aan een kledingsstuk van een kind vastmaken dat dezelfde kleur heeft als de knijper. Bijv. een blauwe knijper aan een blauwe trui of een gele knijper aan een gele letter op een shirt.

* Groepjes maken. Wanneer je de kinderen in groepjes in moet delen kun je dat op deze manier doen: neem net zoveel kleuren knijpers als het aantal groepjes dat je wilt maken. Maak op de trui van elk kind een knijper vast. Nu gaan de kinderen zoeken bij wie ze horen (dezelfde kleur).

* Knijperkunst. Bouwen met wasknijpers! Voeg hier extra materiaal aan toe zoals wc rollen, hoepels, touw etc.

* Zoek de goede kleur. Alle kinderen krijgen een wasknijper. Ze gaan deze in het lokaal vastmaken aan iets dat dezelfde kleur heeft als de knijper. Een gordijn, vel papier, boek, kleurpotlood, iets in de huishoek etc.
De kinderen komen weer in de kring zitten. Daarna gaan alle kinderen een knijper zoeken en nemen deze mee terug naar de kring. Dit mag niet de eigen knijper zijn! Zaten alle knijpers op de juiste kleur?

Kunst op de kralenplank

Met loom-elastiekjes kun je mooie figuren op de kralenplank leggen.